1 00:00:02,000 --> 00:00:04,000 Dit is de ESOcast! 2 00:00:04,000 --> 00:00:08,000 Geavanceerde wetenschap en een kijkje achter de schermen bij ESO, 3 00:00:08,000 --> 00:00:10,000 de Europese Zuidelijke Sterrenwacht. 4 00:00:11,000 --> 00:00:17,000 Op zoek naar de uiterste grenzen, met Dr Joe Liske, alias Dr J. 5 00:00:20,000 --> 00:00:23,000 Hallo en welkom bij deze speciale aflevering van de ESOcast. 6 00:00:24,000 --> 00:00:27,500 In de aanloop naar ESO's 50ste verjaardag in oktober 2012 7 00:00:27,500 --> 00:00:30,000 laten we acht bijzondere hoogtepunten zien. 8 00:00:30,000 --> 00:00:35,000 Een overzicht van 50 jaar ESO-onderzoek van de zuidelijke sterrenhemel. 9 00:00:39,000 --> 00:00:44,000 De blik omhoog 10 00:00:46,000 --> 00:00:53,000 167.000 jaar geleden explodeerde een ster in een klein sterrenstelsel rond de Melkweg. 11 00:00:56,000 --> 00:00:58,500 Op het moment van de explosie, 12 00:00:58,500 --> 00:01:02,000 was homo sapiens net begonnen met rondtrekken over de Afrikaanse savanne. 13 00:01:05,000 --> 00:01:08,000 Maar niemand kon het kosmisch vuurwerk zien, 14 00:01:08,000 --> 00:01:13,000 omdat het licht van de explosie nog maar net aan zijn reis naar de aarde was begonnen. 15 00:01:15,000 --> 00:01:19,500 Tegen de tijd dat het licht van de supernova 98% van zijn reis had afgelegd, 16 00:01:19,500 --> 00:01:24,500 waren Griekse filosofen nog maar net aan het nadenken over de aard van de komsos. 17 00:01:27,000 --> 00:01:29,000 Net voordat het licht de aarde bereikte, 18 00:01:29,000 --> 00:01:34,000 richtte Galileo Galileï voor het eerst een eenvoudige telescoop op de hemel. 19 00:01:38,000 --> 00:01:41,000 En op 24 februari 1987 20 00:01:41,000 --> 00:01:45,500 toen de lichtdeeltjes van de explosie eindelijk onze planeet bereikten, 21 00:01:45,500 --> 00:01:50,000 konden astronomen de supernova heel precies waarnemen. 22 00:01:52,000 --> 00:01:54,000 Supernova 1987A 23 00:01:54,770 --> 00:01:56,460 lichtte de zuidelijke hemel op - 24 00:01:56,460 --> 00:01:59,440 maar was niet te zien vanuit Europa of de Verenigde Staten. 25 00:02:00,000 --> 00:02:04,000 ESO had toen zijn eerste grote telescopen in Chili gebouwd, 26 00:02:04,000 --> 00:02:08,000 waardoor sterrenkundigen het kosmische spektakel vanaf de eerste rij konden aanschouwen. 27 00:02:11,000 --> 00:02:13,500 De telescoop is het belangrijkste gereedschap 28 00:02:13,500 --> 00:02:18,000 om de raadsels van het universum op te lossen. 29 00:02:19,000 --> 00:02:23,000 Telescopen verzamelen veel meer licht dan het menselijk oog, 30 00:02:23,000 --> 00:02:28,000 waardoor ze ook zwakke sterren kunnen zien en we verder de ruimte in kunnen kijken. 31 00:02:30,000 --> 00:02:34,000 Net als vergrootglazen tonen telescopen veel meer details. 32 00:02:36,000 --> 00:02:40,000 En, uitgerust met gevoelige camera's en spectrografen, 33 00:02:40,000 --> 00:02:45,000 voorzien ze ons van een schat aan informatie over planeten, sterren en sterrenstelsels. 34 00:02:52,000 --> 00:02:56,000 De eerste ESO-telescopen op La Silla vormden een bonte verzameling, 35 00:02:56,000 --> 00:02:59,000 van kleine, nationale instrumenten 36 00:02:59,000 --> 00:03:02,000 tot grote astrografen en groothoek-camera's. 37 00:03:12,000 --> 00:03:16,000 De 2,2-meter telescoop - nu bijna 30 jaar oud - 38 00:03:17,000 --> 00:03:20,000 produceert nog steeds de prachtigste beelden van de kosmos. 39 00:04:01,000 --> 00:04:03,000 Op het hoogste punt van Cerro La Silla 40 00:04:03,000 --> 00:04:09,000 staat het grootste wapenfeit uit de vroege ESO-jaren - de 3,6-meter telescoop. 41 00:04:09,000 --> 00:04:14,000 Met zijn 35 jaar leidt hij nu een tweede leven als planetenjager. 42 00:04:16,000 --> 00:04:20,500 Zweedse astronomen bouwden een glimmende spiegel van 15 meter doorsnede 43 00:04:20,500 --> 00:04:25,000 om de microgolven te meten van koude wolken in het heelal. 44 00:04:26,000 --> 00:04:31,000 Samen hebben deze telescopen het universum helpen te ontrafelen waarin wij leven. 45 00:04:45,000 --> 00:04:49,000 De aarde is slechts een van de acht planeten in het zonnestelsel. 46 00:04:55,000 --> 00:04:57,000 Van de kleine Mercurius tot de reusachtige Jupiter, 47 00:04:57,000 --> 00:05:03,500 zijn deze rotsachtige werelden en gas-bollen de overblijfselen van de vorming van onze zon. 48 00:05:09,000 --> 00:05:14,000 De zon, op zijn beurt, is een dertien-in-een-dozijn-sterretje in de Melkweg. 49 00:05:15,000 --> 00:05:20,000 Een speldenprikje licht tussen honderden miljarden vergelijkbare sterren - 50 00:05:20,000 --> 00:05:25,000 zowel opgezwollen rode reuzen, geïmplodeerde witte dwergen 51 00:05:25,000 --> 00:05:28,000 als snel draaiende neutronensterren. 52 00:05:29,000 --> 00:05:34,000 De spiraalarmen van de Melkweg zijn bezaaid met gloeiende nevels, 53 00:05:34,000 --> 00:05:37,000 die heldere clusters van pasgeboren sterren produceren, 54 00:05:37,000 --> 00:05:42,000 terwijl oudere sterrenhopen langzaam door ons melkwegstelsel zwermen. 55 00:05:47,000 --> 00:05:51,500 En de Melkweg is slechts één van de ontelbare sterrenstelsels in het universum, 56 00:05:51,500 --> 00:05:57,000 dat sinds de oerknal, bijna 14 miljard jaar geleden, aan het uitdijen is. 57 00:06:05,000 --> 00:06:10,000 ESO heeft de afgelopen 50 jaar meegeholpen onze plek in het heelal te ontdekken. 58 00:06:10,000 --> 00:06:14,000 Door naar boven te kijken, hebben we ook onze eigen oorsprong ontdekt. 59 00:06:14,500 --> 00:06:20,500 We zijn een onderdeel van een groot kosmisch verhaal. Zonder sterren, zouden wij er niet zijn. 60 00:06:24,000 --> 00:06:28,000 Het universum begon met waterstof en helium, de twee lichtste elementen. 61 00:06:29,000 --> 00:06:34,000 Maar sterren zijn kerncentrales, waarin lichte elementen worden omgezet in zwaardere. 62 00:06:36,000 --> 00:06:40,000 En supernova's, zoals 1987A 63 00:06:40,000 --> 00:06:44,000 voeden het universum met de producten van deze stellaire alchemie. 64 00:06:47,000 --> 00:06:51,000 Toen het zonnestelsel werd gevormd, zo'n 4,6 miljard jaar geleden, 65 00:06:51,000 --> 00:06:55,000 Bevatte het sporen van deze zwaardere elementen. 66 00:06:55,000 --> 00:07:00,000 Metalen en silicaten, maar ook koolstof en zuurstof. 67 00:07:01,000 --> 00:07:06,000 De koolstof in onze spieren, het ijzer in ons bloed en de calcium in onze botten 68 00:07:06,000 --> 00:07:09,000 zijn allemaal gemaakt in een eerdere generatie sterren. 69 00:07:09,000 --> 00:07:13,000 Jij en ik zijn letterlijk 'made in heaven'. 70 00:07:14,000 --> 00:07:17,000 Maar antwoorden werpen weer nieuwe vragen op. 71 00:07:17,000 --> 00:07:21,000 Hoe meer we te weten komen, des te groter wordt het mysterie. 72 00:07:23,000 --> 00:07:27,000 Wat is de oorsprong en het uiteindelijke lot van sterrenstelsels? 73 00:07:31,000 --> 00:07:36,000 Zijn er andere zonnestelsels in het heelal, en kan daar (buitenaards) leven zijn? 74 00:07:43,000 --> 00:07:49,000 En wat voedt zich in het donkere centrum van onze Melkweg? 75 00:08:00,000 --> 00:08:04,000 Astronomen hadden duidelijk behoefte aan krachtiger telescopen. 76 00:08:04,000 --> 00:08:07,000 En ESO voorzag hen van revolutionair nieuw gereedschap. 77 00:08:16,000 --> 00:08:20,000 Dit was Dr J, met een speciale aflevering van de ESOcast! 78 00:08:20,000 --> 00:08:23,000 Graag tot de volgende keer, voor een nieuw kosmisch avontuur. 79 00:08:26,000 --> 00:08:28,000 ESOcast wordt geproduceerd door ESO, 80 00:08:28,000 --> 00:08:30,000 de Europese Zuidelijke Sterrenwacht. 81 00:08:30,000 --> 00:08:31,000 ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, 82 00:08:31,000 --> 00:08:33,000 is de vooraanstaande intergouvernementele organisatie voor wetenschap en technologie binnen de sterrenkunde. 83 00:08:33,000 --> 00:08:35,000 ESO ontwerpt, bouwt en beheert 's werelds meest geavanceerde telescopen op de grond. 84 00:08:39,000 --> 00:08:45,000 Transcriptie door ESO; vertaling door Marieke Baan 85 00:08:57,000 --> 00:09:00,000 Nu je kennis hebt gemaakt met ESO, 86 00:09:02,000 --> 00:09:06,000 kun je koers zetten naar de ruimte met Hubble. 87 00:09:08,000 --> 00:09:10,000 De Hubblecast belicht de laatste ontdekkingen 88 00:09:10,000 --> 00:09:14,000 van 's werelds meest erkende en geprezen ruimtetelescoop, 89 00:09:17,000 --> 00:09:20,000 De NASA/ESA Hubble Ruimtelesecoop.