Persbericht

Intiem onderonsje tussen sterrenstelsels

VST legt botsingen in jonge cluster vast

7 maart 2012

De VLT Survey Telescope (VST) van de ESO-sterrenwacht op Paranal (Chili) heeft een fascinerende verzameling van onderling wisselwerkende sterrenstelsels in de Herculescluster in beeld gebracht. De scherpte van de nieuwe opname, en de honderden sterrenstelsels die in minder dan drie uur gedetailleerd zijn vastgelegd, vormen het bewijs dat de VST en zijn enorme camera OmegaCAM van grote waarde zijn voor het onderzoek van het nabije heelal.

De Herculescluster (ook bekend als Abell 2151) staat op een afstand van ongeveer 500 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Hercules. De cluster onderscheidt zich in allerlei opzichten van andere relatief nabije verzamelingen van sterrenstelsels. Hij is nogal onregelmatig van vorm en vertoont een grote variëteit aan stelsels – vooral jonge, stervormende spiraalstelsels. Elliptische reuzenstelsels ontbreken volkomen.

De nieuwe opname is gemaakt met de VST, de meest recente aanwinst van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili (eso1119). De VST is een surveytelescoop, uitgerust met een 268-megapixel camera – OmegaCAM – die zeer grote hemelgebieden in beeld kan brengen. Normaal gesproken kunnen alleen kleine telescopen grote objecten als deze in één keer vastleggen. De 2,6-meter VST heeft niet alleen een groot beeldveld, maar kan de uitstekende omstandigheden op Paranal ten volle benutten door binnen korte tijd haarscherpe, ‘diepe’ opnamen te maken.

Verspreid over de opname zijn tal van intieme onderonsjes te zien tussen sterrenstelsels die bezig zijn om zich tot grotere stelsels samen te voegen. De vele interacties, en het grote aantal gasrijke, stervormende spiraalstelsels in de clusters maken dat de leden van de Herculescluster overeenkomsten vertonen met verder weg gelegen, jonge sterrenstelsels [1]. Vanwege deze gelijkenis denken astronomen dat de Herculescluster relatief jong is. Het is een levendige, dynamische zwerm van sterrenstelsels die zich geleidelijk zal ontwikkelen tot een cluster die meer zal lijken op de oudere clusters die kenmerkender zijn voor onze galactische omgeving.

Clusters ontstaan wanneer kleinere groepen sterrenstelsels zich onder invloed van hun zwaartekracht samenvoegen. Naarmate deze groepen dichter bijeenkomen, wordt de cluster compacter en bolvormiger. Tegelijkertijd naderen ook de stelsels elkaar, wat in veel gevallen tot (bijna-)botsingen leidt. Zelfs als de oorspronkelijke groepen grotendeels uit spiraalstelsels bestaan, zullen de galactische interacties de spiraalstructuur uiteindelijk verstoren en het gas en stof uit de stelsels verdrijven, waardoor de stervorming grotendeels stilvalt. Daarom zijn de meeste stelsels in een volwassen cluster doorgaans elliptisch of onregelmatig van vorm. In het hart van zo’n oude cluster zijn vaak één of twee elliptische reuzenstelsels te vinden, die het resultaat zijn van fusies van kleinere sterrenstelsels en voornamelijk uit oude sterren bestaan.

Het lijkt erop dat de Herculescluster een verzameling van tenminste drie kleinere clusters en groepen van sterrenstelsels is, die zich momenteel tot een groter geheel samenvoegen. Bovendien is de cluster zelf bezig om zich met andere grote clusters te verenigen tot een supercluster. Deze kolossale verzamelingen van clusters behoren tot de grootste structuren in het heelal. Door de combinatie van groot beeldveld en hoge beeldkwaliteit zijn OmegaCAM en de VST ideaal voor het onderzoek van de gebieden aan de randen van clusters, waar zich de nog niet goed begrepen interacties met andere clusters afspelen.

Deze prachtige opname toont niet alleen de sterrenstelsels van de Herculescluster, maar ook vele zwakke, vage objecten op de achtergrond. Dat zijn sterrenstelsels die veel verder van ons verwijderd zijn. Op de voorgrond zijn ook enkele heldere sterren van de Melkweg te zien en zelfs een paar planetoïden van ons eigen zonnestelsel hebben in de tijd dat de opnamen werden gemaakt een kort lichtspoor achtergelaten.

Noten

[1] Objecten in het zeer verre heelal worden gezien zoals ze heel vroeger waren, omdat hun licht er miljarden jaren over heeft gedaan om ons te bereiken.

Meer informatie

Het VST-programma is een samenwerkingsverband tussen het INAF-Osservatorio Astronomico di Capodimonte in Napels (Italië) en ESO. INAF ontwierp en bouwde de telescoop met medewerking van toonaangevende Italiaanse industrieën, en ESO was verantwoordelijk voor de behuizing en de civieltechnische werkzaamheden op locatie. OmegaCAM, de camera van de VST, is ontworpen en gebouwd door een consortium van instituten in Nederland, Duitsland en Italië, met belangrijke bijdragen van ESO. De faciliteit wordt beheerd door ESO, die ook toeziet op de archivering en distributie van de gegevens die de telescoop verzamelt.

Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

Contact

Rodrigo Alvarez
Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Brussels, Belgium
Tel: +32 2 474 70 50
E-mail: eson-belgium@eso.org

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
E-mail: rhook@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1211.

Over dit bericht

Persberichten nr.:eso1211nl-be
Naam:Abell 2151
Type:Local Universe : Galaxy : Grouping : Cluster
Facility:VLT Survey Telescope
Instruments:OmegaCAM

Afbeeldingen

VST-opname van de Herculescluster
VST-opname van de Herculescluster
Hoogtepunten van de VST-opname van de Herculescluster
Hoogtepunten van de VST-opname van de Herculescluster
De positie van de Herculescluster
De positie van de Herculescluster
Overzichtsfoto van de Herculescluster en omgeving
Overzichtsfoto van de Herculescluster en omgeving

Video's

Inzoomen op de Herculescluster
Inzoomen op de Herculescluster
Zwenken langs de Herculescluster
Zwenken langs de Herculescluster