1 00:00:26,830 --> 00:00:32,286 U podstaw wszystkiego leżą odwieczne pytania dotyczące początków istnienia. 2 00:00:32,286 --> 00:00:34,496 Są to pytania, które kapłani, 3 00:00:34,496 --> 00:00:38,462 filozofowie wraz z nami naukowcami, wszyscy sobie zadawaliśmy. 4 00:00:39,462 --> 00:00:43,564 Badamy planety pozasłoneczne w poszukiwaniu początków życia 5 00:00:43,564 --> 00:00:46,661 oraz początków Wszechświata... 6 00:00:46,661 --> 00:00:49,362 staramy się obserwować Wszechświat w jego wczesnym dzieciństwie. 7 00:00:51,467 --> 00:00:55,900 To jest właśnie zasadnicza motywacja do budowania większych i lepszych teleskopów 8 00:00:55,900 --> 00:00:58,521 i coraz bardziej zaawansowanych instrumentów. 9 00:01:17,440 --> 00:01:21,792 Chociaż światło podróżuje z prędkością 300 000 kilometrów na sekundę, 10 00:01:21,792 --> 00:01:26,283 Wszechświat jest tak ogromny, że światło z ciał niebieskich 11 00:01:26,283 --> 00:01:28,484 dociera do nas po długim czasie. 12 00:01:30,895 --> 00:01:35,744 Światło Słońca potrzebuje 8 minut by przebyć 150 milionów kilometrów 13 00:01:35,744 --> 00:01:38,098 dzielących Słońce i Ziemię, 14 00:01:38,098 --> 00:01:43,325 podczas gdy światło z najbliższej gwiazdy, Proxima Centauri, podróżuje do nas 4 lata. 15 00:01:45,019 --> 00:01:50,155 Nasza sąsiadująca galaktyka, Wielka Mgławica Andromedy, znajduje się w odległości 2,5 miliona lat świetlnych od nas, 16 00:01:50,155 --> 00:01:53,164 to znaczy, że kiedy na nią patrzymy, 17 00:01:53,164 --> 00:01:56,895 widzimy ją taką, jaką była ponad 2 miliony lat temu. 18 00:01:57,992 --> 00:02:01,573 Próbując zaobserwować jeszcze odleglejsze galaktyki, 19 00:02:01,573 --> 00:02:03,853 oddalone o blisko 13 miliardów lat świetlnych, 20 00:02:03,853 --> 00:02:08,763 możemy cofnąć się w czasie i zbliżyć do narodzin Wszechświata. 21 00:02:12,471 --> 00:02:14,519 Astronomowie są refleksyjni. 22 00:02:14,682 --> 00:02:17,354 Jedyne co możemy obserwować, to światło.™ 23 00:02:17,419 --> 00:02:21,889 Prawdę mówiąc wolelibyśmy przeprowadzać eksperymenty jak w innych dziedzinach nauki… 24 00:02:21,889 --> 00:02:26,541 na przykład zważyć galaktykę lub powstrzymać jej ruch obrotowy aby zobaczyć, co się stanie, 25 00:02:26,541 --> 00:02:28,387 ale oczywiście nie możemy tego zrobić. 26 00:02:28,387 --> 00:02:32,198 Naszym jedynym źródłem informacji jest światło. 27 00:02:38,200 --> 00:02:43,312 Oczywiście, możemy wykonywać zdjęcia, patrzeć na kształty obiektów, 28 00:02:43,312 --> 00:02:44,936 i widzieć ich kolory, 29 00:02:44,936 --> 00:02:47,097 ale ponieważ światło transmituje informację 30 00:02:47,097 --> 00:02:49,529 o atomach które je emitują, 31 00:02:49,529 --> 00:02:53,654 korzystając z kwantów energii lub mechaniki kwantowej 32 00:02:53,654 --> 00:02:56,192 możemy osiągnąć znacznie więcej. 33 00:02:58,225 --> 00:03:02,373 Możemy znaleźć "podpis" tych atomów, rodzaj unikalnego kodu genetycznego, 34 00:03:02,373 --> 00:03:04,338 a to jest naprawdę bardzo istotne, 35 00:03:04,338 --> 00:03:07,670 ponieważ oznacza, że możemy określać skład chemiczny, 36 00:03:07,670 --> 00:03:12,063 fizykę gazu, nawet ruchy gwiazd, 37 00:03:12,063 --> 00:03:14,298 dzięki efektowi Doppler'a. 38 00:03:16,147 --> 00:03:20,567 Przyrządy, które umożliwiają nam uzyskanie informacji poprzez analizowanie światła 39 00:03:20,567 --> 00:03:25,548 zwane są spektrografami i są dla nas absolutnie niezbędne. 40 00:03:30,246 --> 00:03:32,169 Od czasu swojego wynalezienia w 19 wieku, 41 00:03:32,169 --> 00:03:35,326 spektrograf był podstawowym przyrządem w astronomii. 42 00:03:35,326 --> 00:03:37,859 W latach dziewięćdziesiątych XX w. w Europie 43 00:03:38,094 --> 00:03:42,176 wynaleziono nowy rodzaj przyrządu: spektrograf 3D, lub spektrograf zintegrowanego pola. 44 00:03:42,176 --> 00:03:46,409 Po raz pierwszy mogliśmy uzyskać spektra znacznego obszaru nieba, 45 00:03:46,409 --> 00:03:49,064 zawierające wiele obiektów astronomicznych. 46 00:03:49,064 --> 00:03:51,897 Pierwsza generacja przyrządów opartych na tej nowej koncepcji 47 00:03:51,897 --> 00:03:54,907 jest obecnie instalowana na dużych teleskopach na całym świecie. 48 00:03:54,907 --> 00:03:57,493 Z wieloma swoimi teleskopami w Chile, 49 00:03:57,493 --> 00:03:59,769 Europejskie Obserwatorium Południowe, lub ESO, 50 00:03:59,769 --> 00:04:02,183 jest liderem europejskiej astronomii. 51 00:04:02,183 --> 00:04:06,175 W obserwatorium Paranal, na grupie czterech bardzo dużych teleskopów (VLT), 52 00:04:06,175 --> 00:04:10,057 z których każdy dysponuje zwierciadłem o 8.2-metrowej średnicy, 53 00:04:10,057 --> 00:04:14,450 zamontowanych jest już wiele wzorcowych spektrografów 3D pierwszej generacji. 54 00:04:18,161 --> 00:04:21,482 Jako że, powiedzmy po dziecięciu latach, technologia posuwa się naprzód, 55 00:04:21,482 --> 00:04:25,540 można budować znacznie lepsze kamery lub spektrografy 56 00:04:25,540 --> 00:04:28,189 i zamontować je na teleskopie, czyniąc go w ten sposób potężniejszym, 57 00:04:28,189 --> 00:04:30,951 jednak potrzeba na to od pięciu, do dziesięciu lat. 58 00:04:30,951 --> 00:04:33,434 I tak z początkiem 2000 roku, 59 00:04:33,434 --> 00:04:39,971 w ESO trwało planowanie — powinniśmy mieć pomysły na nowe, 60 00:04:39,971 --> 00:04:43,556 potężniejsze instrumenty, zwane instrumentami drugiej generacji. 61 00:04:45,989 --> 00:04:50,873 Oferta ESO natychmiast dała nam szansę aby wrzucić wyższy bieg, 62 00:04:50,873 --> 00:04:54,048 i zaproponować coś, co opierało się 63 00:04:54,048 --> 00:04:57,438 na wszystkim czego nauczyliśmy się przez minione lata, 64 00:04:57,438 --> 00:04:59,439 coś znacznie bardziej ambitnego, 65 00:04:59,439 --> 00:05:02,439 co mogłoby oznaczać, że jak nigdy wcześniej, 66 00:05:02,439 --> 00:05:05,372 bylibyśmy w stanie obserwować bardzo odległy Wszechświat, 67 00:05:05,372 --> 00:05:08,883 i to właśnie były wczesne początki projektu MUSE. 68 00:05:13,067 --> 00:05:18,709 W przeszłości, dysponowaliśmy przyrządami, które w pewnym sensie działały jak MUSE 69 00:05:18,709 --> 00:05:20,523 — spektrografy zintegrowanego pola, 70 00:05:20,523 --> 00:05:23,141 wykonują fotografie i spektra w tym samym czasie, 71 00:05:23,141 --> 00:05:25,494 służą nam już blisko od 20 lat, 72 00:05:25,494 --> 00:05:30,196 i zarówno instytut w Lyonie, jak i nasz instytut w Poczdamie, 73 00:05:30,196 --> 00:05:34,781 odniosły sukcesy stosując tego rodzaju obserwacje. 74 00:05:34,781 --> 00:05:38,827 Jednak prawdziwą nowością, którą tak naprawdę MUSE wprowadza po raz pierwszy, 75 00:05:38,827 --> 00:05:41,659 jest połączenie zdolności spektrografów 76 00:05:41,659 --> 00:05:45,382 z potencjałem instrumentu badawczego, 77 00:05:45,382 --> 00:05:49,352 pozwalające rzeczywiście spojrzeć na wybraną część nieba, 78 00:05:49,352 --> 00:05:51,704 nie tylko jedną galaktykę, 79 00:05:51,704 --> 00:05:56,553 lecz istotnie znaczący obszar nieba, zawierający wiele obiektów, 80 00:05:56,553 --> 00:06:03,035 a wszystko to z zachowaniem zdolności do obrazowania i spektroskopii. 81 00:06:03,035 --> 00:06:06,553 To jest zupełnie nowe podejście do astronomii. 82 00:06:07,553 --> 00:06:11,078 MUSE, the Multi-Unit Spectroscopic Explorer, 83 00:06:11,078 --> 00:06:15,206 zawiera nie tylko jeden spektrograf 3D, ale 24. 84 00:06:15,206 --> 00:06:17,138 Kiedy światło galaktyki 85 00:06:17,138 --> 00:06:19,160 przechwycone przez teleskop dociera do tego przyrządu, 86 00:06:19,160 --> 00:06:22,844 pierwszym optycznym elementem, które napotyka światło jest derotator, 87 00:06:22,844 --> 00:06:24,953 przyrząd, który kompensuje ruch ruch obrotowy Ziemi. 88 00:06:25,621 --> 00:06:29,053 Ustabilizowany w ten sposób obraz jest następnie powiększany przez parę zwierciadeł. 89 00:06:29,053 --> 00:06:32,551 W kolejnym etapie, promień światła wpada do pierwszego rozdzielacza pola. 90 00:06:32,551 --> 00:06:36,209 Obraz galaktyki jest dzielony na 24 sekcje, 91 00:06:36,209 --> 00:06:38,717 co skutkuje uzyskaniem 24 oddzielnych wiązek świetlnych. 92 00:06:39,931 --> 00:06:41,954 Tak podzielone wiązki światła są dostarczane przez zespół 93 00:06:41,954 --> 00:06:44,677 zwierciadeł i soczewek do 24 modułów. 94 00:06:47,003 --> 00:06:50,319 Światło ulega ponownemu podziałowi, za pomocą drugiego rozdzielacza pola, 95 00:06:50,319 --> 00:06:53,672 zwanego segmentatorem — prawdziwego majstersztyku MUSE. 96 00:06:53,672 --> 00:06:57,630 Segmentator składa się z dwu serii 48 sferycznych zwierciadeł, 97 00:06:57,630 --> 00:07:00,269 które rozdzielają wiązkę światła na 48 segmentów. 98 00:07:00,269 --> 00:07:04,681 Światło odbite przez każde z małych zwierciadeł trafia do spektrografu, 99 00:07:05,044 --> 00:07:07,606 gdzie jest rozpraszane zgodnie ze swoją długością fali. 100 00:07:07,606 --> 00:07:12,079 Detektor rejestruje spektrum niewielkiej części galaktyki. 101 00:07:12,079 --> 00:07:15,572 Ten proces jest powtarzany dla każdej z 48 wiązek światła. 102 00:07:15,572 --> 00:07:19,032 Detektor jest wówczas całkowicie rozświetlony. 103 00:07:19,032 --> 00:07:21,000 To samo dzieje się jednocześnie 104 00:07:21,000 --> 00:07:23,512 w każdym z 24 spektrografów. 105 00:07:23,512 --> 00:07:26,260 Powstający w rezultacie obraz o rozdzielczości 400 milionów pikseli, 106 00:07:26,260 --> 00:07:30,091 zawiera dokładną informację spektralną o każdej części galaktyki. 107 00:07:31,756 --> 00:07:34,797 Oczywiście żadne laboratorium nie może wziąć tylko i wyłącznie na siebie 108 00:07:34,797 --> 00:07:36,983 tak złożonego projektu jak MUSE, 109 00:07:36,983 --> 00:07:40,036 żadne nie miałoby na tyle siły i zdolności, 110 00:07:40,036 --> 00:07:43,482 zebrałem zatem grupę laboratoriów w Europie które, 111 00:07:43,482 --> 00:07:46,241 połączone razem, dysponowały odpowiednią wiedzą specjalistyczną dla takiego projektu. 112 00:07:47,370 --> 00:07:50,108 Pięć laboratoriów badawczych dołączyło do 113 00:07:50,108 --> 00:07:52,124 Astrofizycznego Centrum Badawczego w Lyonie (the Astrophysical Research Centre of Lyon), 114 00:07:52,124 --> 00:07:54,373 aby razem z ESO pracować nad MUSE. 115 00:07:57,942 --> 00:08:02,526 Proces rozpoczął się w 2004 roku od prac konceptualnych, projektowych, 116 00:08:02,526 --> 00:08:05,086 i konstrukcyjnych, angażujących ekspertów 117 00:08:05,086 --> 00:08:08,146 z takich dziedzin jak optyka, mechanika, elektronika czy oprogramowanie. 118 00:08:10,382 --> 00:08:15,151 Różne etapy prac trwały 9 lat i wymagały zaangażowania setki badaczy, 119 00:08:15,151 --> 00:08:18,526 techników i inżynierów, w celu przezwyciężenia wielu wyzwań, 120 00:08:18,526 --> 00:08:21,032 w szczególności związanych z doskonaleniem segmentatora, 121 00:08:21,032 --> 00:08:22,910 kluczowego komponentu MUSE. 122 00:08:25,025 --> 00:08:28,355 Musicie zatem zrozumieć, że na początku, 123 00:08:28,355 --> 00:08:31,424 kiedy rozpoczęliśmy projekt, jak to ma często miejsce, 124 00:08:31,424 --> 00:08:34,222 w zasadzie nie wiedzieliśmy jak opracować segmentator. 125 00:08:34,222 --> 00:08:37,334 Wykonaliśmy mały prototyp, ale to wszystko, 126 00:08:37,334 --> 00:08:39,184 i tak, kiedy projekt był kontynuowany, 127 00:08:39,184 --> 00:08:41,654 musieliśmy zademonstrować, że rzeczywiście możemy to zrobić. 128 00:08:41,654 --> 00:08:44,585 Zapoczątkowaliśmy zatem cały zestaw testów, 129 00:08:44,585 --> 00:08:47,788 wykonaliśmy szereg przedmiotów z metalu z zastosowaniem różnych technologii, 130 00:08:47,788 --> 00:08:50,604 w kwestii optyki korzystaliśmy z części różnych producentów, 131 00:08:50,604 --> 00:08:52,439 w Europie i w USA... 132 00:08:52,439 --> 00:08:54,679 i za każdym razem to nie działało. 133 00:08:54,679 --> 00:08:58,293 Za każdym razem było coś, co szwankowało i w pewnym momencie, 134 00:08:58,293 --> 00:09:00,849 naprawdę pomyśleliśmy, że projekt będzie musiał być zatrzymany na tym etapie 135 00:09:00,849 --> 00:09:02,388 — nie ma segmentatorów, nie ma MUSE. 136 00:09:02,988 --> 00:09:06,710 I wtedy, niespodziewanie, francuski producent 137 00:09:06,710 --> 00:09:07,719 wymyślił technologię 138 00:09:07,719 --> 00:09:11,024 co oznaczało, że w końcu mogliśmy opracować segmentator, 139 00:09:11,024 --> 00:09:15,301 ale oczywiście nie należało wykonać tylko jednego egzemplarza lecz 24! 140 00:09:15,301 --> 00:09:18,184 Byliśmy uratowani. 141 00:09:26,381 --> 00:09:29,756 Montaż MUSE rozpoczął się w Lyonie, w 2010 roku. 142 00:09:29,756 --> 00:09:33,555 Z całej Europy przybyło tysiące podzespołów. 143 00:09:36,323 --> 00:09:37,933 Trzy lata trwały prace montażowe, 144 00:09:37,933 --> 00:09:41,990 skalibrowanie, wyregulowanie i testy przyrządu. 145 00:10:23,575 --> 00:10:29,571 We wrześniu 2013 roku, po ostatnich testach, MUSE został rozmontowany, 146 00:10:29,571 --> 00:10:32,018 ostrożnie zapakowany i wysłany do Chile. 147 00:11:00,271 --> 00:11:02,919 MUSE przybył w niezliczonych dziesiątkach pudeł. 148 00:11:02,919 --> 00:11:07,644 Do Paranal przybyło kilkanaście załadowanych ciężarówek, a naszą pierwszą obawą było: 149 00:11:07,644 --> 00:11:10,020 czy wszystko dotarło w jednym kawałku? 150 00:11:10,020 --> 00:11:12,567 Ponieważ, jak widzicie, są to unikalne części, 151 00:11:12,567 --> 00:11:14,687 i jeśli jedna z nich zostałaby uszkodzona, 152 00:11:14,687 --> 00:11:17,686 nie byłoby czasu, aby wykonać kolejną wystarczająco szybko, 153 00:11:17,686 --> 00:11:20,405 zatem już to było bardzo stresujące. 154 00:11:20,405 --> 00:11:21,847 Jednak wszystko było w porządku, 155 00:11:21,847 --> 00:11:23,506 i tak, kiedy wszystkie skrzynie 156 00:11:23,506 --> 00:11:25,856 ze wszystkimi częściami zostały rozpakowane w Paranal, 157 00:11:25,856 --> 00:11:29,316 i zobaczyliśmy, że wszystko było w porządku, wszystko musiało zostać zmontowane, 158 00:11:29,316 --> 00:11:32,537 przetestowane i wyregulowane, zaś dla MUSE; 159 00:11:32,537 --> 00:11:35,882 który jest jednym z największych instrumentów do zainstalowania na VLT 160 00:11:35,882 --> 00:11:39,268 — w zasadzie największym — ten etap prac zajął dużo czasu. 161 00:11:40,972 --> 00:11:42,861 Jednakże naprawdę stresującą częścią tego maratonu 162 00:11:42,861 --> 00:11:44,569 było dotrzymywanie obowiązujących, nieprzekraczalnych terminów. 163 00:11:44,569 --> 00:11:49,225 Noce, które przydzielono nam na obserwację nieba 164 00:11:49,225 --> 00:11:51,658 zostały ustalone z dużym wyprzedzeniem, 165 00:11:51,658 --> 00:11:54,007 i pod żadnym względem nie mogliśmy się spóźnić. 166 00:11:57,567 --> 00:12:00,968 To było dla nas nowe doświadczenie, ponieważ we wcześniejszych projektach, 167 00:12:00,968 --> 00:12:03,565 rozmontowywaliśmy przyrządy, 168 00:12:03,565 --> 00:12:07,710 układaliśmy je w pojedyncze sztuki i ponownie zamontowywaliśmy 169 00:12:07,710 --> 00:12:09,785 na teleskopie, na platformie, 170 00:12:09,785 --> 00:12:13,342 jednak w przypadku MUSE okazało się, że nie jest to wykonalne, 171 00:12:13,342 --> 00:12:18,116 ponieważ MUSE był zbyt skomplikowany aby wykonać cały zakres czynności montażowych, 172 00:12:18,116 --> 00:12:22,904 a w szczególności dotyczących ustawień wewnątrz kopuły teleskopu. 173 00:12:25,473 --> 00:12:29,808 Zadecydowano, że za jednym razem podniesiemy cały przyrząd 174 00:12:29,808 --> 00:12:32,455 w trakcie umieszczania go w kopule, 175 00:12:32,455 --> 00:12:37,776 a w przypadku dużych przyrządów jest tylko jeden sposób i miejsce, aby tego dokonać, 176 00:12:37,776 --> 00:12:41,049 szczelina obserwacyjna. 177 00:12:44,287 --> 00:12:46,998 Wyobraźcie sobie nasz stan umysłu przed rozpoczęciem prac… 178 00:12:47,098 --> 00:12:50,999 Wiedzieliśmy, że to istotna część operacji 179 00:12:50,999 --> 00:12:54,651 i że pogoda będzie odgrywała kluczową rolę, aby zakończyło się to sukcesem, 180 00:12:54,651 --> 00:12:57,746 jako że zamierzaliśmy rozpakować przyrząd 181 00:12:57,746 --> 00:13:01,438 i zostawić go na zewnątrz, przed zainstalowaniem w teleskopie. 182 00:13:01,438 --> 00:13:05,128 Ale oczywiście kiedy już mieliśmy to zrobić, 183 00:13:05,128 --> 00:13:07,725 mocno wiało i istniało ryzyko deszczu. 184 00:13:07,725 --> 00:13:10,235 Zatem zwolniliśmy nieco, poczekaliśmy, 185 00:13:10,235 --> 00:13:13,611 odbyliśmy naradę i spojrzeliśmy na prognozę pogody, 186 00:13:13,611 --> 00:13:15,587 i podjęliśmy decyzję, aby rozpocząć prace. 187 00:13:40,915 --> 00:13:44,298 Jednym z największych zagrożeń było oczywiście 188 00:13:44,298 --> 00:13:45,614 ryzyko uszkodzenia przyrządu. 189 00:13:45,614 --> 00:13:49,341 Istniał również inny parametr: ustawienie. 190 00:13:49,341 --> 00:13:53,888 Ta czynność, realizowana w hali scalania podzespołów, zajęła ponad dwa miesiące, 191 00:13:53,888 --> 00:13:57,972 i gdyby przyrząd został niewłaściwie ustawiony, 192 00:13:57,972 --> 00:14:01,294 nie mielibyśmy innego wyboru, jak tylko ponownie ustawić go na ziemi. 193 00:14:05,517 --> 00:14:11,296 Kiedy MUSE został podniesiony na wysokość piętnastu metrów ponad naszymi głowami, 194 00:14:11,296 --> 00:14:14,116 wówczas, szczerze mówiąc, 195 00:14:14,116 --> 00:14:17,549 pomyślałem, że będę całkowicie podekscytowany 196 00:14:17,549 --> 00:14:22,245 i pełny obaw o to, że przyrząd mógłby upaść… 197 00:14:28,967 --> 00:14:32,629 Innym krytycznym elementem na wyposażeniu teleskopu były zwierciadła, 198 00:14:32,629 --> 00:14:35,898 i mielibyśmy z nimi duży problem, 199 00:14:35,898 --> 00:14:37,477 gdyby zaczęło świecić na nie Słońce, 200 00:14:37,477 --> 00:14:42,310 zatem rozpoczęliśmy podnoszenie MUSE około 5-5:30 nad ranem, 201 00:14:42,310 --> 00:14:44,167 a kiedy skończyliśmy, 202 00:14:44,167 --> 00:14:45,828 mieliśmy tylko około dziesięciu minut 203 00:14:45,828 --> 00:14:47,991 zanim Słońce dotrze do głównego zwierciadła, 204 00:14:47,991 --> 00:14:52,183 co było tą chwilą, w której musieliśmy całkowicie zamknąć przesłonę kopuły teleskopu. 205 00:14:52,183 --> 00:14:56,242 Zatem nie była to jedynie bardzo delikatna, z technicznego punktu widzenia, operacja, 206 00:14:56,242 --> 00:14:58,929 ale również taka, która musiała być zrealizowana w ściśle ograniczonym czasie. 207 00:15:34,501 --> 00:15:37,117 Po raz pierwszy światło 208 00:15:37,117 --> 00:15:39,592 inne niż światło otoczenia lub z lampy kalibracyjnej, 209 00:15:39,592 --> 00:15:41,383 dotrze do przyrządu… 210 00:15:41,383 --> 00:15:45,014 na przykład światło gwiazdy lub galaktyki. 211 00:15:48,088 --> 00:15:51,272 Chciałem jakoś symbolicznie upamiętnić ten moment poprzez wybranie 212 00:15:51,272 --> 00:15:57,978 specjalnego obiektu, który był ukryty i tajny, wybrałem zatem gwiazdę Kapteyna. 213 00:15:57,978 --> 00:16:01,950 Wybrałem ją, ponieważ jest odległa o 13 lat świetlnych, 214 00:16:01,950 --> 00:16:05,858 co oznacza, że światło opuściło tą gwiazdę w 2001 roku, 215 00:16:05,858 --> 00:16:09,377 w tym samym czasie, kiedy złożyliśmy ofertę na przetarg ESO. 216 00:16:14,955 --> 00:16:15,983 Przez 13 lat, 217 00:16:15,983 --> 00:16:18,281 światło podróżowało poprzez głęboki kosmos 218 00:16:18,281 --> 00:16:20,592 z prędkością 300 000 kilometrów na sekundę, 219 00:16:20,592 --> 00:16:24,738 i 13 lat później dotarło do kanału numer 6 MUSE. 220 00:16:28,607 --> 00:16:30,199 To było naprawdę niesamowicie symboliczne. 221 00:16:33,774 --> 00:16:35,303 Podzieliłem się tym spostrzeżeniem z zespołem, kiedy należący do niego ludzie mnie o to zapytali, 222 00:16:35,303 --> 00:16:38,020 powiedziałem im również, że tak było ponieważ 223 00:16:38,020 --> 00:16:40,453 światło gwiazdy kontynuowało podróż po linii prostej, 224 00:16:40,453 --> 00:16:43,453 podczas gdy dla nas, uległo nieznacznemu odchyleniu. 225 00:16:49,077 --> 00:16:50,822 To było "Pierwsze światło", 226 00:16:50,822 --> 00:16:53,781 wtedy także po raz pierwszy wykonaliśmy zdjęcie nieba. 227 00:16:53,781 --> 00:16:56,609 Osobiście byłam pod dużą presją, 228 00:16:56,609 --> 00:16:58,565 ponieważ zainstalowaliśmy przyrząd — MUSE, 229 00:16:58,565 --> 00:17:02,058 a następnie spędziliśmy tydzień na jego odpowiednim ustawieniu względem teleskopu, 230 00:17:02,058 --> 00:17:04,794 zatem kiedy wykonaliśmy pierwsze zdjęcie, 231 00:17:04,794 --> 00:17:07,345 był to również moment oceny, że przyrząd 232 00:17:07,683 --> 00:17:09,595 został dokładnie ustawiony naprzeciw teleskopu. 233 00:17:14,563 --> 00:17:17,845 Stanowiło to zwieńczenie 10 lat pracy i zadziałało, 234 00:17:17,845 --> 00:17:19,738 mogliśmy zobaczyć nasze gwiazdy! 235 00:17:19,738 --> 00:17:23,646 Były dokładnie określone więc mogliśmy je właściwie uporządkować. 236 00:17:23,646 --> 00:17:25,355 Osiągnęliśmy wyznaczony cel, 237 00:17:25,355 --> 00:17:29,042 zatem mogliśmy przekazać ten przyrząd w ręce naukowców, 238 00:17:29,042 --> 00:17:32,068 i wiedzieliśmy, że będzie przy tym wiele zabawy. 239 00:17:42,190 --> 00:17:45,843 MUSE został zainstalowany, jednak przed wejściem do służby, 240 00:17:45,843 --> 00:17:48,435 musiał przejść szereg testów i dopasowań. 241 00:17:48,435 --> 00:17:51,713 Ten etap, znany jako "komisjonowanie", 242 00:17:51,713 --> 00:17:53,796 wymagał wielu nocy przyswajania danych, 243 00:17:53,796 --> 00:17:55,838 tak aby inżynierowie i badacze 244 00:17:55,838 --> 00:17:58,709 mogli uzyskać optymalną wydajność MUSE. 245 00:18:02,909 --> 00:18:04,627 Na tym ekranie możemy zobaczyć 246 00:18:04,627 --> 00:18:09,033 zrekonstruowany obraz obserwowanego obszaru nieba. 247 00:18:09,033 --> 00:18:12,407 Widać różne obiekty, które zaznaczyliśmy, 248 00:18:12,407 --> 00:18:14,873 a dla każdego z tych obiektów, 249 00:18:14,873 --> 00:18:18,294 widoczne są widma, które dostarczają nam 250 00:18:18,294 --> 00:18:20,650 charakterystyk i mówią co to jest… 251 00:18:20,650 --> 00:18:25,128 czy jest to galaktyka lub kwazar albo inny obiekt naukowego zainteresowania. 252 00:18:28,461 --> 00:18:33,636 Jednym z dużych wyzwań tego projektu była umiejętność efektywnego 253 00:18:33,636 --> 00:18:36,429 analizowania olbrzymiej ilości danych, 254 00:18:36,429 --> 00:18:38,259 dostarczanych przez MUSE. 255 00:18:39,259 --> 00:18:43,605 Bo widzisz, MUSE jest w stanie wytworzyć 400 milionów bajtów danych na minutę. 256 00:18:43,605 --> 00:18:46,776 Ilość informacji może być znaczna, 257 00:18:46,776 --> 00:18:49,583 ale nie chodzi tylko o samą ilość, lecz również złożoność. 258 00:18:49,583 --> 00:18:51,965 Obraz, który dociera do detektora 259 00:18:51,965 --> 00:18:54,929 został wielokrotnie podzielony na małe części 260 00:18:54,929 --> 00:18:56,639 przez "segmentatory" i rozdzielacze pola, 261 00:18:56,639 --> 00:19:02,065 tak więc jest to niezwykle skomplikowane, jako że trzeba odtworzyć algorytmicznie to, 262 00:19:02,065 --> 00:19:06,608 co zarejestrował detektor i porównać z tym, co w danej chwili było na niebie. 263 00:19:06,608 --> 00:19:13,089 To, co zasadniczo generuje MUSE na niektórych detektorach, to wiele danych zawierających piksele, 264 00:19:13,089 --> 00:19:17,512 a jeśli się na to spojrzy, nie można się wiele z tego wyznać. 265 00:19:17,512 --> 00:19:20,082 Tak więc jest to bardzo skomplikowany proces. 266 00:19:20,082 --> 00:19:21,547 Mieliśmy w zespole eksperta, 267 00:19:21,547 --> 00:19:25,952 który opracował coś, co nazywamy oprogramowaniem do redukcji danych, 268 00:19:25,952 --> 00:19:30,824 które zasadniczo składa te wszystkie zgromadzone piksele danych w całość 269 00:19:30,824 --> 00:19:34,599 aby stworzyć zdjęcia, widma, połączone sześciany danych i tak dalej. 270 00:19:37,632 --> 00:19:40,900 W lutym 2014 roku, w trakcie fazy zatwierdzania, 271 00:19:40,900 --> 00:19:43,275 MUSE obserwował Mgławicę Oriona 272 00:19:43,275 --> 00:19:46,561 aby przetestować swoją zdolność do analizowania rozległych obszarów nieba. 273 00:19:46,561 --> 00:19:52,132 W mniej niż dwie godziny, MUSE wykonał ponad 60 zdjęć mgławicy; 274 00:19:52,132 --> 00:19:54,418 — to jest 2 miliony widm — 275 00:19:54,418 --> 00:19:59,333 100 razy więcej niż jak dotąd. 276 00:19:59,333 --> 00:20:03,059 Po przetworzeniu, dane zostały rozmieszczone w sześcianie 277 00:20:03,059 --> 00:20:06,833 złożonym z serii 4000 fotografii o różnej długości fal. 278 00:20:06,833 --> 00:20:13,659 Analiza tych danych ujawnia szereg odrębnych pierwiastków chemicznych, 279 00:20:13,659 --> 00:20:16,867 jak również fizyczne właściwości gazu w mgławicy. 280 00:20:16,867 --> 00:20:21,642 W porównaniu do pojedynczych zdjęć, sześcian danych wytworzony przez MUSE 281 00:20:21,642 --> 00:20:25,843 obfituje w tak dużą ilość informacji, że badacze będą potrzebowali wielu miesięcy 282 00:20:25,843 --> 00:20:29,298 aby w pełni przeanalizować ich zawartość i opublikować otrzymane rezultaty. 283 00:20:29,298 --> 00:20:31,149 Najlepsze jest to, 284 00:20:31,149 --> 00:20:33,833 że to, co uzyskaliśmy w przypadku mgławicy Oriona, było naprawdę tym, czego się spodziewaliśmy, 285 00:20:33,833 --> 00:20:36,115 a nawet czymś znacznie lepszym; to było tak spektakularne. 286 00:20:36,115 --> 00:20:41,469 Ponieważ w mgławicy występują duże ilości gazu, a gaz ten jest w ruchu, 287 00:20:41,469 --> 00:20:47,120 i są tam gwiazdy, — gorące gwiazdy — które wzbudzają ten gaz, 288 00:20:47,120 --> 00:20:50,801 co sprawia, iż gaz emituje promieniowanie w różnych zakresach 289 00:20:50,801 --> 00:20:52,547 elektromagnetycznego spektrum. 290 00:20:52,547 --> 00:20:57,688 Można sobie to łatwo zwizualizować za pomocą bardzo kolorowych map, 291 00:20:57,688 --> 00:21:01,543 i tak właśnie uczyniliśmy później. 292 00:21:01,543 --> 00:21:05,528 W istocie najbardziej interesujące jest to, że był to pokaz 293 00:21:05,528 --> 00:21:08,694 możliwości MUSE, ale zawiera również 294 00:21:08,694 --> 00:21:13,756 niezwykłe bogactwo naukowo wartościowych danych. 295 00:21:19,096 --> 00:21:21,113 Co 6 miesięcy, 296 00:21:21,113 --> 00:21:25,054 członkowie konsorcjum MUSE spotykają się podczas "pracowitych tygodni". 297 00:21:25,054 --> 00:21:27,509 W tym czasie zdają raport na temat statusu 298 00:21:27,509 --> 00:21:31,183 z obserwacji programu i omawiają najnowsze wyniki. 299 00:21:31,183 --> 00:21:35,833 Przez cały tydzień, profesorowie, uczestnicy studiów post-doktoranckich i studenci 300 00:21:35,833 --> 00:21:39,065 wielu narodowości spotykają się razem w jednym celu: 301 00:21:39,065 --> 00:21:41,492 aby wydobyć naukowe informacje 302 00:21:41,492 --> 00:21:44,528 ze światła przeanalizowanego i rozdzielonego przez MUSE. 303 00:21:44,528 --> 00:21:47,737 Zgłębiane są liczne zagadnienia. 304 00:21:47,737 --> 00:21:53,643 Obszarem mojego zainteresowania jest w szczególności to, jak galaktyki, 305 00:21:53,643 --> 00:21:58,024 jak nasza galaktyka Droga Mleczna, jak galaktyki zmieniają się w czasie, 306 00:21:58,024 --> 00:22:02,008 jak ewoluują, jak się kształtują we wczesnym Wszechświecie, 307 00:22:02,008 --> 00:22:04,121 jak się rozwijają na przestrzeni czasu, 308 00:22:04,121 --> 00:22:07,162 co kształtuje proces ich rozwoju i tak dalej. 309 00:22:07,162 --> 00:22:10,091 Wiemy, że istotną częścią tego 310 00:22:10,091 --> 00:22:14,340 jest interakcja z gazem we Wszechświecie, 311 00:22:14,340 --> 00:22:22,316 jak gaz z otaczającego Wszechświata napływa na galaktykę 312 00:22:22,316 --> 00:22:24,775 i to jest później paliwem, z którego 313 00:22:24,775 --> 00:22:26,623 w końcu kształtują się gwiazdy takie jak Słońce. 314 00:22:26,623 --> 00:22:32,865 Wiemy, że w okolicznych galaktykach występuje gaz, 315 00:22:32,865 --> 00:22:35,726 jest to gaz pozostały, jeśli wolisz, z Wielkiego Wybuchu. 316 00:22:35,726 --> 00:22:40,839 Widzimy to w absorpcji obiektów znajdujących się w tle, 317 00:22:40,839 --> 00:22:46,892 ale to jest zawsze rodzajem tylko jednowymiarowego badania. 318 00:22:46,892 --> 00:22:50,037 To jest dosłownie jak igła poprzez stóg siana. 319 00:22:50,037 --> 00:22:54,298 Obecnie, przy pomocy MUSE, możemy rzeczywiście zobaczyć, gdzie znajduje się ten gaz, 320 00:22:54,298 --> 00:22:57,865 w swego rodzaju trójwymiarowym zakresie. 321 00:22:57,865 --> 00:23:02,812 Zatem to, co chcemy zrobić z MUSE, to zrozumieć ten proces 322 00:23:02,812 --> 00:23:09,584 w jaki gaz z otaczającego Wszechświata napływa na galaktyki. 323 00:23:13,564 --> 00:23:19,910 Powiedziałbym, że "świętymi Gralami" mojego obszaru badań było wykryć 324 00:23:20,090 --> 00:23:26,001 tą sieć gazu która, jak myślimy, musiała się tam znajdować we wczesnym Wszechświecie, 325 00:23:26,001 --> 00:23:28,968 i z której to kształtują się galaktyki. 326 00:23:28,968 --> 00:23:33,658 Obecnie MUSE jest naprawdę najlepszym przyrządem 327 00:23:33,658 --> 00:23:35,667 aby naprawdę spróbować i to zobaczyć. 328 00:23:42,874 --> 00:23:46,616 Obserwujemy kwazary, tak zwane kwazary, 329 00:23:46,616 --> 00:23:49,071 a są to jedne z najjaśniejszych źródeł we Wszechświecie, 330 00:23:49,071 --> 00:23:51,930 a to czym jest kwazar, to supermasywna czarna dziura. 331 00:23:51,930 --> 00:23:53,675 Gaz porusza się w niej spiralnie 332 00:23:53,675 --> 00:23:56,128 z powodu grawitacji supermasywnej czarnej dziury, 333 00:23:56,128 --> 00:23:58,060 a ponieważ grawitacja jest tak silna, 334 00:23:58,060 --> 00:24:01,350 gaz porusza się naprawdę, naprawdę szybko, jako że zmierza do czarnej dziury. 335 00:24:01,350 --> 00:24:03,250 Ponieważ gaz porusza się tak szybko, 336 00:24:03,250 --> 00:24:05,431 pomiędzy jego poszczególnymi warstwami, 337 00:24:05,431 --> 00:24:06,953 poruszającymi się z różnymi prędkościami, występuje silne tarcie, 338 00:24:06,953 --> 00:24:08,345 i gaz naprawdę bardzo mocno się rozgrzewa, 339 00:24:08,345 --> 00:24:11,751 a kiedy się rozgrzewa, emituje duże ilości promieniowania. 340 00:24:11,751 --> 00:24:15,638 Obecnie wykorzystujemy te kwazary nie jako obiekty badawcze, 341 00:24:15,638 --> 00:24:18,200 lecz jako narzędzia — kosmiczne latarnie. 342 00:24:18,200 --> 00:24:21,144 Ponieważ są tak jasne, można je zobaczyć podróżując przez cały Wszechświat, 343 00:24:21,144 --> 00:24:25,564 i dostrzegasz błysk, a jeśli wówczas sprawdzisz co gaz 344 00:24:25,564 --> 00:24:29,665 w trakcie podróży od kwazaru do ciebie, — teleskopu, obserwatora — 345 00:24:29,665 --> 00:24:33,682 co absorbuje ten gaz otaczający galaktykę znajdującą się między wami, 346 00:24:33,682 --> 00:24:36,244 możesz wtedy poznać właściwości gazu wokół galaktyki, 347 00:24:36,244 --> 00:24:37,902 której nie możesz obserwować w żaden inny sposób. 348 00:24:38,902 --> 00:24:44,036 Jednak, aby dowiedzieć się jaki to wykazuje związek z napływem gazu do i odpływem z galaktyki, 349 00:24:44,036 --> 00:24:47,514 musisz wiedzieć gdzie jest galaktyka i to stanowiło przeszkodę. 350 00:24:47,514 --> 00:24:51,416 Nie mogliśmy znaleźć galaktyk, jedynie najjaśniejsze. 351 00:24:51,416 --> 00:24:54,307 Z MUSE możemy szukać znacznie bledszych, 352 00:24:54,307 --> 00:24:56,391 o jedną do dwóch jednostek bledszych w skali magnitudo, 353 00:24:56,391 --> 00:24:58,035 zatem możemy znaleźć znacznie więcej galaktyk. 354 00:24:58,035 --> 00:25:00,882 W rzeczywistości zdałem sobie sprawę, że moglibyśmy znaleźć tak wiele galaktyk 355 00:25:00,882 --> 00:25:03,710 ile moglibyśmy zobaczyć linii absorpcyjnych, 356 00:25:03,710 --> 00:25:08,629 zatem moglibyśmy naprawdę zacząć porównywać gaz, który widzimy w absorpcji 357 00:25:08,629 --> 00:25:10,788 z galaktykami wykrytymi przez MUSE, 358 00:25:10,788 --> 00:25:13,030 i w ten sposób, po raz pierwszy, 359 00:25:13,030 --> 00:25:15,774 nauczyć się o napływach i odpływach gazu 360 00:25:15,774 --> 00:25:17,505 w bardzo odległych galaktykach. 361 00:25:17,505 --> 00:25:19,597 To są ważne kwestie, 362 00:25:19,597 --> 00:25:23,161 ponieważ "bardzo daleko" w astronomii oznacza jeszcze dalsze cofnięcie się w czasie. 363 00:25:25,033 --> 00:25:27,041 Dysponując MUSE możemy badać ten proces w czasie 364 00:25:27,041 --> 00:25:30,975 kiedy galaktyki były najbardziej aktywne w historii Wszechświata, 365 00:25:30,975 --> 00:25:33,330 formując bardzo żywiołowo gwiazdy, 366 00:25:33,330 --> 00:25:35,793 i generując w następstwie silne eksplozje, 367 00:25:35,793 --> 00:25:38,292 które z powrotem rozrzuciły duże ilości gazu w przestrzeń międzygalaktyczną. 368 00:25:48,170 --> 00:25:52,031 Na Antarktydzie dokonują odwiertów rdzenia lodowego, aby cofnąć się w historii klimatu, 369 00:25:52,031 --> 00:25:55,803 tak samo jest kiedy bardzo dokładnie obserwujemy obszar nieba. 370 00:25:55,803 --> 00:25:57,126 Cofamy się w czasie. 371 00:25:57,126 --> 00:26:00,544 Obecnie szczególnie interesuję się galaktykami, 372 00:26:00,544 --> 00:26:02,804 tymi olbrzymimi grupami milionów gwiazd, 373 00:26:02,804 --> 00:26:05,933 i milionami galaktyk we Wszechświecie. 374 00:26:05,933 --> 00:26:10,032 Chcemy wiedzieć kiedy powstały, jak ewoluowały, 375 00:26:10,032 --> 00:26:13,908 i to jest jak bardzo głębokie wiercenie do rdzenia Wszechświata, 376 00:26:13,908 --> 00:26:17,171 co oznacza, że możemy dostrzec galaktyki w różnym wieku, 377 00:26:17,171 --> 00:26:21,075 — kiedy były niemowlętami, nastolatkami, dorosłymi i tak dalej… 378 00:26:21,075 --> 00:26:23,499 i tak właśnie próbujemy odtworzyć ich historię. 379 00:26:23,499 --> 00:26:26,607 MUSE jest naprawdę doskonałym instrumentem do realizacji tych działań. 380 00:26:26,607 --> 00:26:30,547 Uważam, że jest genialny, ponieważ chciałem być archeologiem, 381 00:26:30,547 --> 00:26:33,403 i ponownie odkryłem miłość, jaką miałem do tej dziedziny w mojej młodości. 382 00:26:33,403 --> 00:26:36,326 Z MUSE dokonuję archeologii Wszechświata! 383 00:26:38,939 --> 00:26:42,629 W 2014 roku, przez odpowiednik czterech nocy, 384 00:26:42,629 --> 00:26:45,622 MUSE obserwował obszar tzw. Głębokiego Pola Hubble'a. 385 00:26:47,471 --> 00:26:50,772 Wcześniej ten obszar został sfotografowany w 2000 roku 386 00:26:50,772 --> 00:26:52,489 przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a, 387 00:26:52,489 --> 00:26:54,443 przy zastosowaniu długich czasów ekspozycji, 388 00:26:54,443 --> 00:26:57,443 celem uzyskania kolorowych obrazów setek galaktyk. 389 00:27:01,243 --> 00:27:05,223 Sześcian danych MUSE tego pola obfituje w informacje. 390 00:27:05,923 --> 00:27:07,819 Kiedy przemieszczamy się przez sześcian, 391 00:27:07,819 --> 00:27:11,418 przesuwamy się w długości fali światła od niebieskiej do podczerwieni. 392 00:27:14,118 --> 00:27:16,460 Widocznych jest wiele jasnych punktów, 393 00:27:16,460 --> 00:27:18,651 których jasność zmienia się wraz z długością fali światła. 394 00:27:19,651 --> 00:27:21,452 W większości są to galaktyki. 395 00:27:22,570 --> 00:27:24,311 Po różnicach w jasności 396 00:27:24,311 --> 00:27:27,405 możemy wywnioskować fizyczne właściwości galaktyk 397 00:27:27,405 --> 00:27:30,861 — na przykład, który rodzaj gwiazd tam występuje. 398 00:27:30,861 --> 00:27:36,023 Wybierzemy teraz zakres z sześcianu danych; konkretnie dwie strefy. 399 00:27:36,023 --> 00:27:41,322 Pierwsza jest centrum jasnej galaktyki. Druga jest pusta. 400 00:27:41,322 --> 00:27:44,430 Po lewej stronie widzimy jak pojawia się spektrum. 401 00:27:44,430 --> 00:27:49,108 Około 520 nanometrów napotykamy jasną linię emisyjną. 402 00:27:49,108 --> 00:27:52,216 Galaktyka świeci intensywnie przy tej długości fali, 403 00:27:52,216 --> 00:27:55,364 wskazując na obecność gorącego tlenu w galaktyce. 404 00:27:55,364 --> 00:28:01,986 Nagle w kolorze czerwonym widzimy inną linię w drugiej części sześcianu. 405 00:28:01,986 --> 00:28:05,744 Tam, gdzie wcześniej nic nie było widać, 406 00:28:05,744 --> 00:28:10,178 teraz ujawnia się galaktyka, dzięki obecności zjonizowanego wodoru. 407 00:28:10,178 --> 00:28:14,026 Dokonując dokładnego pomiaru długość fali światła linii emisyjnej, 408 00:28:14,026 --> 00:28:16,966 można wydedukować odległość do galaktyki. 409 00:28:16,966 --> 00:28:21,353 To bardzo odległa galaktyka, znajdująca się 13 miliardów lat świetlnych od nas, 410 00:28:21,353 --> 00:28:26,295 a my obserwowaliśmy ją zaledwie miliard lat po Wielkim Wybuchu. 411 00:28:29,157 --> 00:28:32,145 Jakość fotografii wykonanych przez teleskop Hubble'a 412 00:28:32,145 --> 00:28:36,433 pozwala precyzyjnie zobaczyć galaktykę i jej kształt, 413 00:28:36,433 --> 00:28:38,476 ale to, co zasadniczo widać, 414 00:28:38,476 --> 00:28:42,561 to ilość otrzymywanego światła w danym momencie w tej galaktyce. 415 00:28:44,716 --> 00:28:49,151 Przy pomocy widm otrzymuje się również rozkład energii tego światła, 416 00:28:49,151 --> 00:28:52,082 cały zakres spektrum i wszystkich jego kolorów, 417 00:28:52,082 --> 00:28:56,338 a to dostarcza znacznie więcej informacji jak: 418 00:28:56,338 --> 00:28:59,526 prędkość rotacji tych galaktyk, 419 00:28:59,526 --> 00:29:02,677 przemieszczenie się gazu, zawartość pierwiastków 420 00:29:02,677 --> 00:29:07,155 oraz liczbę gwiazd w różnych stadiach rozwoju, — młode i stare — 421 00:29:07,155 --> 00:29:09,582 z których składają się galaktyki. 422 00:29:11,679 --> 00:29:15,089 Wszystkie te informacje zestawione razem, umożliwiają nam oszacowanie, 423 00:29:15,089 --> 00:29:17,894 jakie stadium rozwoju osiągnęła galaktyka. 424 00:29:23,405 --> 00:29:26,548 Dzięki MUSE możemy dokonać pomiarów odległości 425 00:29:26,548 --> 00:29:30,852 coś około 180 galaktyk w tym samym polu widzenia, 426 00:29:30,852 --> 00:29:34,719 i odkryliśmy około 30 nowych, bardzo odległych galaktyk 427 00:29:34,719 --> 00:29:38,697 w tym samym polu, których nie mógłby zobaczyć Hubble. 428 00:29:41,280 --> 00:29:44,313 Jesteśmy świadomi, że skonstruowaliśmy bardzo piękny przyrząd, 429 00:29:44,313 --> 00:29:46,592 który jest obecnie uznawany, nie tylko przez nas, 430 00:29:46,592 --> 00:29:49,100 ale i przez społeczność tych, którzy naprawdę z niego korzystali, 431 00:29:49,100 --> 00:29:51,116 za Rolls Royce'a astronomii. 432 00:29:51,116 --> 00:29:55,271 Po roku użytkowania MUSE, na podstawie otrzymanych danych, 433 00:29:55,271 --> 00:29:57,894 opublikowano znaczącą liczbę publikacji, 434 00:29:57,972 --> 00:30:00,761 w większości przez ludzi, którzy nie należeli do zespołu MUSE. 435 00:30:02,061 --> 00:30:06,013 To naprawdę wspaniałe wiedzieć, że ludzie spoza projektu 436 00:30:06,013 --> 00:30:08,800 mogą z łatwością korzystać z tego przyrządu, 437 00:30:08,800 --> 00:30:13,328 uzyskiwać rezultaty — nadzwyczaj dobre — bardzo szybko. 438 00:30:32,346 --> 00:30:37,636 W 2014 roku przeżyłem kilka naprawdę niezwykłych chwil. 439 00:30:37,636 --> 00:30:44,417 To było jak spełnienie marzenia; był pomysł, niesprecyzowany plan, który w rzeczywistości 440 00:30:44,417 --> 00:30:48,848 stał się fantastyczną maszyną do podróży wstecz w czasie. 441 00:30:51,800 --> 00:30:56,570 To była przygoda z technicznego, naukowego i ludzkiego punktu widzenia. 442 00:30:56,870 --> 00:30:59,964 W jej trakcie spotkałem niezwykłych, oddanych projektowi ludzi, 443 00:30:59,964 --> 00:31:03,307 charakteryzujących się niezwykłą inteligencją, 444 00:31:03,307 --> 00:31:08,548 i razem stworzyliśmy coś nadzwyczajnego, 445 00:31:08,548 --> 00:31:10,698 czego w pojedynkę, nikt z nas nie mógłby dokonać. 446 00:31:13,741 --> 00:31:20,237 MUSE będzie użytkowany przez nas oraz ESO może przez następnych 10, 447 00:31:20,237 --> 00:31:22,300 15 lub 20 lat, 448 00:31:22,300 --> 00:31:25,012 uważam więc, że przez ten czas MUSE zapisze się 449 00:31:25,012 --> 00:31:29,059 jako istotny współtwórca naukowego odkrycia. Tłumaczenie — Mirosław Wójcik