1 00:00:01,000 --> 00:00:06,000 Współczesne teleskopy badają niebo w całym zakresie widma elektromagnetycznego. 2 00:00:06,000 --> 00:00:10,000 Każda część widma mówi nam o różnych rzeczach o kosmosie, 3 00:00:10,000 --> 00:00:13,000 dając kolejne kawałki kosmicznej układanki. 4 00:00:13,000 --> 00:00:16,000 Najpotężniejsze teleskopy na Ziemi i w kosmosie 5 00:00:16,000 --> 00:00:19,000 połączyły siły w ciągu ostatniej dekady 6 00:00:19,000 --> 00:00:22,000 w unikalnej kampanii obserwacyjnej nazwanej GOODS, 7 00:00:22,000 --> 00:00:26,000 która przekrojowo bada widmo i patrzy głęboko w kosmiczną historię. 8 00:00:34,000 --> 00:00:36,000 To jest ESOcast! 9 00:00:36,000 --> 00:00:39,000 Najnowsze badania naukowe oraz codzienna praca w ESO, 10 00:00:39,000 --> 00:00:41,000 Europejskim Obserwatorium Południowym. 11 00:00:41,000 --> 00:00:47,000 Eksplorowanie dalekich granic z naszym gospodarzem Dr J, a.k.a. dr Joe Liske. 12 00:00:51,000 --> 00:00:54,000 Cześć! Witam w tym bardzo specjalnym "multicaście". 13 00:00:54,000 --> 00:00:56,000 Będziemy poznawać unikalną współpracę 14 00:00:56,000 --> 00:00:59,000 pomiędzy kilkoma najpotężniejszymi na świecie teleskopami 15 00:00:59,000 --> 00:01:01,000 naziemnymi i kosmicznymi. 16 00:01:01,000 --> 00:01:05,000 Aby tego dokonać, utworzyliśmy podobną współpracę pomiędzy 17 00:01:05,000 --> 00:01:07,000 ESOcast, Hubblecast, 18 00:01:07,000 --> 00:01:10,000 Spitzer Space Telescope - “Hidden Universe” oraz 19 00:01:10,000 --> 00:01:13,000 Chandra X-Ray Observatory - “Beautiful Universe”. 20 00:01:14,000 --> 00:01:18,000 Jestem Megan Watzke z "Beautiful Universe" w Chandra X-ray Center. 21 00:01:19,000 --> 00:01:24,000 Tutaj Dr Robert Hurt z "Hidden Universe" w NASA Spitzer Science Center. 22 00:01:25,000 --> 00:01:29,000 To połączenie głębokich obserwacji z wielu różnych teleskopów, 23 00:01:29,000 --> 00:01:32,000 co czyni projekt bardzo ważnym. 24 00:01:33,000 --> 00:01:36,000 Im dłużej teleskop patrzy na obiekt, 25 00:01:36,000 --> 00:01:41,000 tym dokładniejsze stają się obserwacje i tym głębiej możemy spojrzeć w kosmos. 26 00:01:41,000 --> 00:01:44,000 Ale aby otrzymać pełen obraz tego, co dzieje się we Wszechświecie, 27 00:01:44,000 --> 00:01:48,000 astronomowie potrzebują także obserwacji z różnych długości fali, 28 00:01:48,000 --> 00:01:50,000 wymagających różnych teleskopów. 29 00:01:50,000 --> 00:01:55,000 To są główne idee stojące za Głębokim Przeglądem Początków przez Wielkie Obserwatoria 30 00:01:55,000 --> 00:01:58,000 w skrócie GOODS (Great Observatories Origins Deep Survey). 31 00:01:58,000 --> 00:02:02,000 Projekt GOODS jednoczy najbardziej zaawansowane obserwatoria na świecie, 32 00:02:02,000 --> 00:02:06,000 w tym Bardzo Duży Teleskop (VLT) należący do ESO, 33 00:02:07,000 --> 00:02:11,000 Kosmiczny Teleskop Hubble'a (HST) należący do NASA/ESA, 34 00:02:12,000 --> 00:02:14,000 Kosmiczny Teleskop Spitzera, 35 00:02:15,000 --> 00:02:18,000 Obserwatorium Rentgenowskie Chandra i inne, 36 00:02:18,000 --> 00:02:20,000 każde wykonujące ekstremalnie głębokie obserwacje 37 00:02:20,000 --> 00:02:24,000 odległego Wszechświata, przez całe widmo elektromagnetyczne. 38 00:02:24,000 --> 00:02:28,000 Łącząc ich siły i obserwując ten sam fragment nieba 39 00:02:28,000 --> 00:02:31,000 obserwatoria GOODS dają nam unikalny widok formowania się 40 00:02:31,000 --> 00:02:35,000 i ewolucji galaktyk w kosmicznym czasie 41 00:02:35,000 --> 00:02:39,000 oraz wykonują mapę historii rozszerzania się Wszechświata. 42 00:02:47,000 --> 00:02:49,000 To nie pierwszy przypadek, że teleskopy 43 00:02:49,000 --> 00:02:53,000 zostały użyte do uzyskania niezmiernie głębokich zdjęć kosmosu. 44 00:02:53,000 --> 00:02:56,000 Na przykład Głębokie Pole Hubble'a jest bardzo głębokim zdjęciem 45 00:02:56,000 --> 00:02:59,000 niewielkiego obszaru nieba w konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. 46 00:02:59,000 --> 00:03:02,000 Ujawniło tysiące odległych galaktyk, 47 00:03:02,000 --> 00:03:06,000 mimo że całe pole to tylko niewielki skrawek nieba. 48 00:03:07,000 --> 00:03:11,000 o rozmiarze ziarna piasku wobec długości ręki. 49 00:03:13,000 --> 00:03:17,000 Dzięki GOODS wiele różnych obserwatoriów 50 00:03:17,000 --> 00:03:20,000 połączyło swoje siły na dwóch większych celach, 51 00:03:20,000 --> 00:03:24,000 jednym obejmującym oryginalne Głębokie Pole Hubble'a na niebie północnym, 52 00:03:24,000 --> 00:03:27,000 drugim skupionym na innym głębokim celu, 53 00:03:27,000 --> 00:03:30,000 Głębokim Południowym Polu Chandry na niebie południowym. 54 00:03:30,000 --> 00:03:35,000 Główne pola GOODS są trzydzieści razy większe niż Głębokie Pole Hubble'a, 55 00:03:35,000 --> 00:03:40,000 a dodatkowe obserwacje pokrywają obszar o rozmiarze tarczy Księżyca w pełni. 56 00:03:44,000 --> 00:03:48,000 Te obszary nieba były już bardzo intensywnie badane, 57 00:03:48,000 --> 00:03:54,000 zatem kombinacja istniejących danych archiwalnych z nowymi, dedykowanymi obserwacjami, 58 00:03:54,000 --> 00:03:58,000 da nam niespotykany widok historii galaktyk. 59 00:04:08,000 --> 00:04:14,000 W Bardzo Dużym Teleskopie (VLT) na Cerro Paranal, 8,2-metrowe olbrzymy 60 00:04:14,000 --> 00:04:19,000 zostały użyte przez łącznie prawie 100 nocy dedykowanych obserwacji. 61 00:04:19,000 --> 00:04:23,000 Teleskopy uzyskały obrazy obszaru w zakresie bliskiej podczerwieni 62 00:04:23,000 --> 00:04:28,000 i na granicy pomiędzy światłem widzialnym, a ultrafioletowym. 63 00:04:28,000 --> 00:04:33,000 Na krótszych falach tylko teleskopy z wyjątkowych lokalizacji, 64 00:04:33,000 --> 00:04:35,000 takich jak Cerro Paranal, 65 00:04:35,000 --> 00:04:39,000 miały szansę na obserwacje przez ziemską atmosferę. 66 00:04:40,000 --> 00:04:43,000 Kosmiczny Teleskop Hubble'a obserwował 67 00:04:43,000 --> 00:04:46,000 obszary GOODS w zakresie optycznym i w bliskiej podczerwieni, 68 00:04:46,000 --> 00:04:51,000 aby wykryć odległe galaktyki gwiazdotwórcze i inne obiekty. 69 00:04:51,000 --> 00:04:54,000 Kosmiczny Teleskop Hubble'a zużył łącznie pięć dni czasu obserwacyjnego na te pola, 70 00:04:54,000 --> 00:04:57,000 podzielone na pięć osobnych sesji. 71 00:04:57,000 --> 00:05:01,000 Każda z sesji była oddzielona od poprzedniej o około 45 dni. 72 00:05:01,000 --> 00:05:04,000 Dzięki takiemu rozdzieleniu obserwacji 73 00:05:04,000 --> 00:05:08,000 Kosmiczny Teleskop Hubble'a był w stanie wykryć cztery supernowe, które pojawiły się w tym czasie, 74 00:05:08,000 --> 00:05:12,000 dostarczając kluczowych informacji do badań tempa rozszerzania się Wszechświata 75 00:05:12,000 --> 00:05:14,000 spowodowanego tajemniczą ciemną energią. 76 00:05:15,000 --> 00:05:20,000 Ale nie tylko Kosmiczny Teleskop Hubble'a wykonywał orbitalne obserwacje dla GOODS... 77 00:05:20,000 --> 00:05:24,000 Kosmiczny Teleskop Spitzera zobrazował obszary GOODS 78 00:05:24,000 --> 00:05:28,000 w bliskiej i średniej podczerwieni w ciągu pięciu dni, 79 00:05:28,000 --> 00:05:32,000 na falach 30 razy dłuższych niż obserwacje Teleskopu Hubble'a. 80 00:05:32,000 --> 00:05:36,000 Dłuższe fale są ważne dla ujawnienia dalekich galaktyk, 81 00:05:36,000 --> 00:05:39,000 których światło może być przesłonięte przez kosmiczny pył, 82 00:05:39,000 --> 00:05:45,000 albo rozciągnięte przez ekspansję Wszechświata, czyniąc je niewidocznymi dla Teleskopu Hubble'a. 83 00:05:45,000 --> 00:05:50,000 Dla tych odległych galaktyk zdjęcia z Teleskopu Spitzera mówią astronomom także o wieku tych obiektów 84 00:05:50,000 --> 00:05:56,000 oraz całkowitej masie ich gwiazd - co jest uzupełnieniem informacji z danych z Teleskopu Hubble'a. 85 00:05:56,000 --> 00:06:01,000 Przejdźmy z podczerwieni do znacznie krótszych fal... 86 00:06:01,000 --> 00:06:06,000 Obserwatorium Rentgenowskie Chandra, także na orbicie, obserwowało pole GOODS 87 00:06:06,000 --> 00:06:10,000 w trakcie wielu długich sesji w okresie roku. 88 00:06:10,000 --> 00:06:14,000 Obrazy z Chandry są najgłębszymi kiedykolwiek uzyskanymi zdjęciami rentgenowskimi 89 00:06:14,000 --> 00:06:17,000 i wykryły ponad 200 źródeł rentgenowskich, 90 00:06:17,000 --> 00:06:21,000 uważanych za supermasywne czarne dziury w centrach młodych galaktyk. 91 00:06:21,000 --> 00:06:25,000 Promieniowanie X jest wytwarzane przez ekstremalnie gorący gaz międzygwiazdowy 92 00:06:25,000 --> 00:06:27,000 spadający na czarne dziury. 93 00:06:29,000 --> 00:06:34,000 Te obserwacje w wielu zakresach długości fali zidentyfikowały dziesiątki tysięcy galaktyk. 94 00:06:34,000 --> 00:06:38,000 Aby w pełni zrozumieć historię i rozwój galaktyk 95 00:06:38,000 --> 00:06:41,000 w czasie bardzo rozciągniętej historii Wszechświata, 96 00:06:41,000 --> 00:06:44,000 musimy być w stanie określić odległości do nich bardziej precyzyjnie, 97 00:06:44,000 --> 00:06:47,000 aby ustalić jaka jest ich pozycja w kosmicznym czasie. 98 00:06:47,000 --> 00:06:50,000 Ponieważ galaktyki te są bardzo daleko, 99 00:06:50,000 --> 00:06:52,000 fale świetlne, które widzimy dzisiaj, 100 00:06:52,000 --> 00:06:56,000 rozpoczęły swoją podróż około 13 miliardów lat temu, 101 00:06:56,000 --> 00:06:59,000 a ponieważ Wszechświat rozszerza się od momentu Wielkiego Wybuchu, 102 00:06:59,000 --> 00:07:04,000 był wtedy mniejszy niż jedna siódma obecnego rozmiaru. 103 00:07:06,000 --> 00:07:09,000 Podczas miliardów lat podróży światła, 104 00:07:09,000 --> 00:07:14,000 jego długość fali została rozciągnięta, gdyż ekspansji uległa struktura przestrzeni. 105 00:07:14,000 --> 00:07:16,000 Efekt ten znany jest jako przesunięcie ku czerwieni (redshift), 106 00:07:16,000 --> 00:07:21,000 ponieważ światło, które oryginalnie miało kolor niebieski lub ultrafioletowy, 107 00:07:21,000 --> 00:07:24,000 jest przesunięte w stronę fal dłuższych i bardziej czerwonych. 108 00:07:27,000 --> 00:07:30,000 Wracając na Ziemię, astronomowie używają spektrografów 109 00:07:30,000 --> 00:07:32,000 na Bardzo Dużym Teleskopie (VLT), 110 00:07:32,000 --> 00:07:34,000 aby uchwycić widma galaktyk, 111 00:07:34,000 --> 00:07:37,000 rozdzielając ich światło na kolory tęczy. 112 00:07:38,000 --> 00:07:40,000 Widma pozwalają astronomom zmierzyć 113 00:07:40,000 --> 00:07:43,000 przesunięcie ku czerwieni galaktyk, czyli poznać ich odległości. 114 00:07:43,000 --> 00:07:46,000 Duża kampania zebrała przesunięcia ku czerwieni 115 00:07:46,000 --> 00:07:49,000 dla prawie 3000 galaktyk w polach GOODS. 116 00:07:49,000 --> 00:07:51,000 Mając tę wiedzę możemy umieścić galaktyki 117 00:07:51,000 --> 00:07:54,000 w ich odległościach w stożku przestrzeni, 118 00:07:54,000 --> 00:07:56,000 rozciągającym się od naszego własnego punktu obserwacji, 119 00:07:56,000 --> 00:07:59,000 podobnie jak snop światła reflektora skierowanego w kosmos. 120 00:07:59,000 --> 00:08:01,000 Możemy podjąć niesamowitą podróż 121 00:08:01,000 --> 00:08:04,000 przez rodzaj tunelu w kierunku krańca Wszechświata. 122 00:08:04,000 --> 00:08:07,000 W niektórych miejscach galaktyki grupują się razem, 123 00:08:07,000 --> 00:08:11,000 formując struktury o skalach do dziesiątków milionów lat świetlnych. 124 00:08:15,000 --> 00:08:19,000 Dzięki GOODS i innym przeglądom tego samego obszaru, 125 00:08:19,000 --> 00:08:23,000 ten fragment nieba jest nadzwyczajnie dobrze zbadany 126 00:08:23,000 --> 00:08:25,000 za pomocą głębokich obserwacji w wysokich rozdzielczościach, 127 00:08:25,000 --> 00:08:28,000 w szerokim zakresie długości fali. 128 00:08:28,000 --> 00:08:30,000 A napłynie jeszcze więcej obserwacji. 129 00:08:34,000 --> 00:08:39,000 Na przykład teleskop Atacama Pathfinder Experiment, czyli APEX, 130 00:08:39,000 --> 00:08:43,000 zużył łącznie 300 godzin - prawie dwa pełne tygodnie - 131 00:08:43,000 --> 00:08:45,000 obrazując ten rejon na falach submilimetrowych, 132 00:08:45,000 --> 00:08:50,000 z wysokości 5000 m n.p.m. na płaskowyżu Chajnantor 133 00:08:50,000 --> 00:08:52,000 w Andach Chilijskich. 134 00:08:54,000 --> 00:08:56,000 Obserwacje na tych długościach fali 135 00:08:56,000 --> 00:08:58,000 są idealne do poszukiwania światła przesuniętego ku czerwieni, 136 00:08:58,000 --> 00:09:02,000 albo odległych, zapylonych galaktyk we wczesnym Wszechświecie. 137 00:09:02,000 --> 00:09:05,000 Z powodu dłuższych fal światła submilimetrowego 138 00:09:05,000 --> 00:09:10,000 obrazy APEX nie są tak ostre jak w świetle widzialnym, albo w podczerwieni. 139 00:09:10,000 --> 00:09:13,000 Jednak dzięki głębokim obrazom Spitzera, 140 00:09:13,000 --> 00:09:15,000 jak i tym wykonanym na falach radiowych, 141 00:09:15,000 --> 00:09:19,000 możemy dopasować i zidentyfikować obiekty znalezione przez APEX 142 00:09:19,000 --> 00:09:22,000 z galaktykami dostrzeżonymi na innych długościach fali. 143 00:09:22,000 --> 00:09:24,000 Światło submilimetrowe 144 00:09:24,000 --> 00:09:29,000 pokazuje, że w tych galaktykach formują się setki gwiazd rocznie. 145 00:09:29,000 --> 00:09:31,000 W ciągu następnych kilku lat 146 00:09:31,000 --> 00:09:35,000 ALMA - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, 147 00:09:35,000 --> 00:09:38,000 obecnie w trakcie konstrukcji na tym samym płaskowyżu, co APEX, 148 00:09:38,000 --> 00:09:41,000 rozpocznie swoje pierwsze naukowe obserwacje. 149 00:09:41,000 --> 00:09:44,000 Będzie także obserwować na falach submilimetrowych, 150 00:09:44,000 --> 00:09:47,000 ale ze znacznie większą czułością niż APEX 151 00:09:47,000 --> 00:09:49,000 i z rozdzielczością lepszą nawet niż Teleskop Hubble'a. 152 00:09:50,000 --> 00:09:53,000 ALMA zrewolucjonizuje nasze zrozumienie wczesnego Wszechświata 153 00:09:53,000 --> 00:09:57,000 ujawniając znacznie odleglejsze, przesłonięte pyłem, galaktyki, 154 00:09:57,000 --> 00:10:01,000 których wcale nie widać w teleskopach pracujących w świetle widzialnym i podczerwonym. 155 00:10:03,000 --> 00:10:07,000 Projekty te są idealnym przykładem tego, jak wielkie obserwatoria 156 00:10:07,000 --> 00:10:10,000 łączą siły w całym zakresie widma elektromagnetycznego, 157 00:10:10,000 --> 00:10:14,000 aby dać nam bardziej kompletny obraz galaktyk w całej historii Wszechświata. 158 00:10:14,000 --> 00:10:19,000 Do tej pory astronomowie napisali ponad 400 artykułów naukowych bazujących na tych danych, 159 00:10:19,000 --> 00:10:21,000 a kolejne są w trakcie pracy! 160 00:10:21,000 --> 00:10:25,000 A na koniec tego wszystkiego, obserwacje pól GOODS będą kontynuowane w przyszłości. 161 00:10:25,000 --> 00:10:30,000 Te ścieżki na niebie będą pierwszymi celami dla teleskopów następnej generacji, 162 00:10:30,000 --> 00:10:32,000 zarówno naziemnych, jak i w przestrzeni kosmicznej, 163 00:10:32,000 --> 00:10:35,000 a astronomowie z całego świata będą używać tych danych 164 00:10:35,000 --> 00:10:39,000 do poznania nowych rzeczy o Wszechświecie przez wiele lat. 165 00:10:39,000 --> 00:10:41,000 Pożegnajmy naszych przyjaciół z innych obserwatoriów, 166 00:10:42,000 --> 00:10:46,000 Tutaj Dr J. Kończę ESOcast oraz Hubblecast... 167 00:10:47,000 --> 00:10:52,000 Tutaj Dr Robert Hurt. Kończę Hidden Universe w Spitzer Science Center, 168 00:10:52,000 --> 00:10:56,000 przypominając, że istnieje ukryty Wszechświat ciągle czekający na odkrycie. 169 00:10:56,000 --> 00:10:57,000 Tutaj Megan Watzke 170 00:10:57,000 --> 00:11:02,000 kończę Beautiful Universe z Chandra X-ray Observatory 171 00:11:02,000 --> 00:11:05,000 Dołączcie do mnie kolejnym razem w nowej kosmicznej przygodzie. 172 00:11:05,000 --> 00:11:10,000 która z pewnością będzie dla nas niespodzianką spoza naszych najdzikszych snów. 173 00:11:11,000 --> 00:11:13,000 Był to multicast z: 174 00:11:13,000 --> 00:11:16,000 ESOcast, Hubblecast, Hidden Universe, Beautiful Universe 175 00:11:17,000 --> 00:11:21,000 ESOcast został wyprodukowany przez ESO - Europejskie Obserwatorium Południowe. 176 00:11:21,000 --> 00:11:25,000 ESO jest wiodącą naukową i technologiczną organizacją międzyrządową do badań astronomicznych, 177 00:11:25,000 --> 00:11:28,000 projektującą, budującą i operującą najbardziej zaawansowanymi na świecie teleskopami naziemnymi. 178 00:11:28,000 --> 00:11:31,000 Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) jest międzynarodowym projektem prowadzonym 179 00:11:31,000 --> 00:11:34,000 w partnerstwie pomiędzy Europą, Ameryką Północną i Azją Wschodnią, we współpracy z Chile. 180 00:11:34,000 --> 00:11:37,000 APEX jest współpracą pomiędzy Radioastronomicznym Instytutem Maxa Plancka, 181 00:11:37,000 --> 00:11:40,000 Europejskim Obserwatorium Południowym oraz Kosmicznym Obserwatorium Onsala. 182 00:11:40,000 --> 00:11:44,000 Tłumaczenie: Krzysztof Czart 183 00:11:46,000 --> 00:11:49,000 Teraz, gdy poznałeś ESO, 184 00:11:50,000 --> 00:11:54,000 spróbuj 'wyjść poza naszą planetę' za pomocą Kosmicznego Teleskopu Hubble'a 185 00:11:55,000 --> 00:12:03,000 Hubblecast ukazuje najnowsze odkrycia dokonane za pomocą najbardziej znanego i cenionego 186 00:12:04,000 --> 00:12:09,000 kosmicznego obserwatorium: Kosmicznego Teleskopu Hubble'a, należącego do NASA/ESA.