1 00:00:02,000 --> 00:00:04,000 To jest ESOcast! 2 00:00:04,260 --> 00:00:07,890 Najnowsze badania naukowe oraz codzienna praca w ESO, 3 00:00:07,890 --> 00:00:10,310 Europejskim Obserwatorium Południowym. 4 00:00:10,500 --> 00:00:17,980 Eksplorowanie najdalszych granic z naszym gospodarzem Dr J a.k.a. dr Joe Liske. 5 00:00:20,000 --> 00:00:23,500 Cześć, witam w specjalnym odcinku ESOcast. 6 00:00:23,500 --> 00:00:27,850 Zapowiadając 50. rocznicę ESO w październiku 2012 r. 7 00:00:27,850 --> 00:00:30,630 pokażemy osiem specjalnych tematów 8 00:00:30,630 --> 00:00:35,560 portretujących pierwsze 50 lat eksplorowania nieba południowego przez ESO. 9 00:00:39,080 --> 00:00:43,000 W poszukiwaniu życia 10 00:00:45,500 --> 00:00:48,470 Czy zainteresowałeś się kiedyś problemem życia we Wszechświecie? 11 00:00:48,470 --> 00:00:51,600 Zamieszkałymi planetami wokół odległych gwiazd? 12 00:00:51,600 --> 00:00:54,500 Astronomów ciekawiło to od stuleci. 13 00:00:54,500 --> 00:00:58,950 W końcu, przy tak wielkiej liczbie galaktyk, z których każda zawiera tyle gwiazd, 14 00:00:58,950 --> 00:01:01,140 dlaczego Ziemia miałaby być wyjątkiem? 15 00:01:02,500 --> 00:01:07,110 W 1995 roku szwajcarscy astronomowie Michel Mayor i Didier Queloz 16 00:01:07,110 --> 00:01:11,660 jako pierwsi odkryli pozasłoneczna planetę obiegającą normalną gwiazdę. 17 00:01:12,000 --> 00:01:16,490 Od tamtej pory poszukiwacze planet znaleźli setki obcych światów. 18 00:01:16,490 --> 00:01:21,780 Dużych i małych, gorących i zimnych, na rozmaitych orbitach. 19 00:01:22,600 --> 00:01:26,800 Obecnie jesteśmy bliscy odkrycia bliźniaczych sióstr Ziemi. 20 00:01:27,290 --> 00:01:33,290 A w przyszłości: planety - siedliska życia - tego Świętego Graala astrobiologów. 21 00:01:39,590 --> 00:01:43,070 Europejskie Obserwatorium Południowe odgrywa ważną rolę 22 00:01:43,070 --> 00:01:45,310 w poszukiwaniach egzoplanet. 23 00:01:46,290 --> 00:01:50,560 Zespół Michela Mayora odkrył ich setki w Cerro La Silla, 24 00:01:50,560 --> 00:01:53,880 Pierwszej lokalizacji ESO w Chile. 25 00:01:54,890 --> 00:01:56,880 Oto spektrograf CORALIE. 26 00:01:56,880 --> 00:02:00,120 zamontowany na szwajcarskim teleskopie Leonharda Eulera. 27 00:02:02,030 --> 00:02:07,940 Mierzy niewielkie kołysania gwiazd, spowodowane przyciąganiem obiegających je planet. 28 00:02:07,940 --> 00:02:14,910 Szacowny 3,6-metrowy teleskop ESO także poluje na planety. 29 00:02:16,200 --> 00:02:19,320 Spektrograf HARPS jest najdoskonalszym na świecie. 30 00:02:19,320 --> 00:02:23,680 Jak dotąd odkrył ponad 150 planet. 31 00:02:28,750 --> 00:02:30,360 Jego największe trofeum: 32 00:02:30,360 --> 00:02:36,950 układ liczący przynajmniej pięć, a może nawet siedem obcych światów. 33 00:02:48,330 --> 00:02:50,960 Lecz są też inne metody poszukiwania obcych planet. 34 00:02:59,130 --> 00:03:05,350 W roku 2006 1,5-metrowy duński teleskop pomógł odkryć odległą planetę, 35 00:03:05,350 --> 00:03:08,350 która jest tylko pięć razy bardziej masywna niż Ziemia. 36 00:03:12,500 --> 00:03:16,200 Trik? Mikrosoczewkowanie grawitacyjne. 37 00:03:17,040 --> 00:03:22,150 Planeta i jej macierzysta gwiazda przeszły przed frontem jaśniejszej gwiazdy położonej w tle 38 00:03:22,150 --> 00:03:24,320 powiększając jej obraz. 39 00:03:26,420 --> 00:03:31,660 W pewnych przypadkach egzoplanety można dostrzec nawet za pomocą kamery. 40 00:03:34,960 --> 00:03:41,240 W roku 2004 NACO, kamera z optyką adaptatywną na Bardzo Dużym Teleskopie (VLT). 41 00:03:41,240 --> 00:03:45,220 zarejestrowała po raz pierwszy obraz obcej planety. 42 00:03:45,220 --> 00:03:51,020 Czerwona kropka na tym obrazie to ogromna planeta obiegająca brązowego karła. 43 00:03:54,880 --> 00:03:59,650 W roku 2010 NACO poszła jeszcze jeden krok dalej. 44 00:04:01,440 --> 00:04:05,330 Ta gwiazda jest odległa od Ziemi o 130 lat świetlnych. 45 00:04:05,330 --> 00:04:12,080 Jest ona młodsza i jaśniejsza od Słońca oraz obiegają ją dokoła cztery planety. 46 00:04:13,900 --> 00:04:18,970 Sokoli wzrok NACO pozwolił zmierzyć światło planety c 47 00:04:18,970 --> 00:04:23,490 - gazowego olbrzyma dziesięć razy masywniejszego niż Jowisz. 48 00:04:25,070 --> 00:04:27,450 Pomimo blasku macierzystej gwiazdy. 49 00:04:27,450 --> 00:04:31,450 nikłe światło planety zostało rozszczepione na składniki widma, 50 00:04:31,450 --> 00:04:34,380 ujawniając szczegóły składu atmosfery. 51 00:04:36,270 --> 00:04:42,740 Obecnie odkrywanych jest wiele egzoplanet, gdy przechodzą przed tarczą swoich macierzystych gwiazd. 52 00:04:42,740 --> 00:04:46,020 Jeżeli zdarzy się oglądać orbitę planety z boku 53 00:04:46,020 --> 00:04:49,390 przechodzi ona przed tarczą gwiazdy podczas każdego cyklu. 54 00:04:49,390 --> 00:04:53,870 A więc nieznaczne, regularne spadki jasności gwiazdy 55 00:04:53,870 --> 00:04:57,310 zdradzają istnienie krążących wokół niej planet. 56 00:05:00,010 --> 00:05:04,600 Teleskop TRAPPIST w La Silla pomoże w poszukiwaniu tych trudno uchwytnych przejść. 57 00:05:05,250 --> 00:05:06,570 W międzyczasie, 58 00:05:06,570 --> 00:05:13,120 Bardzo Duży Teleskop (VLT) zbadał tranzyty planet w najdrobniejszych szczegółach. 59 00:05:13,910 --> 00:05:21,820 Poznajcie GJ1214b, to super-Ziemia, 2,6 raza większa od naszej planety. 60 00:05:24,010 --> 00:05:30,040 Podczas tranzytu atmosfera planety częściowo absorbuje światło macierzystej gwiazdy. 61 00:05:34,200 --> 00:05:39,740 Czuły spektrograf FORS ujawnił, że GJ1214b 62 00:05:39,740 --> 00:05:44,000 jest prawdopodobnie światem gorącym niczym łaźnia parowa. 63 00:05:46,920 --> 00:05:51,060 Gazowe olbrzymy i podobne saunom światy nie nadają się do zamieszkania. 64 00:05:51,060 --> 00:05:54,060 Ale polowanie jeszcze się nie skończyło. 65 00:05:55,010 --> 00:05:59,420 Wkrótce na VLT zostanie zainstalowany nowy instrument - SPHERE. 66 00:05:59,420 --> 00:06:05,490 SPERE będzie w stanie dostrzec nikłe planety w blasku ich macierzystych gwiazd. 67 00:06:06,200 --> 00:06:12,140 W roku 2016 do VLT przybędzie spektrograf ESPRESSO, 68 00:06:12,140 --> 00:06:16,110 który w znacznym stopniu przewyższy obecny instrument HARPS. 69 00:06:18,000 --> 00:06:21,850 A w końcu, ukończony E-ELT 70 00:06:21,850 --> 00:06:26,170 będzie miał szansę odnaleźć dowody istnienia obcych biosfer. 71 00:06:33,480 --> 00:06:36,390 Na Ziemi życie jest powszechne. 72 00:06:37,960 --> 00:06:46,640 W północnym Chile występują kondory, vicuñas, vizcachas i ogromne kaktusy. 73 00:06:48,910 --> 00:06:53,830 Nawet jałowa ziemia pustyni Atakama roi się od odpornych bakterii. 74 00:06:57,970 --> 00:07:02,300 Znaleźliśmy elementarne składniki życia w przestrzeni międzygwiezdnej. 75 00:07:03,000 --> 00:07:05,790 Dowiedzieliśmy się, że planety są liczne. 76 00:07:10,110 --> 00:07:15,190 Miliardy lat temu komety przyniosły na Ziemię wodę i cząsteczki organiczne. 77 00:07:17,540 --> 00:07:21,250 Dlaczego nie moglibyśmy oczekiwać, że to samo zdarzy się gdzie indziej? 78 00:07:26,500 --> 00:07:28,400 Czy jesteśmy sami? 79 00:07:30,040 --> 00:07:32,080 To największe ze stawianych pytań. 80 00:07:33,480 --> 00:07:36,530 A odpowiedź jest niemal w naszym zasięgu. 81 00:07:46,000 --> 00:07:49,990 Tutaj Dr J. Kończę specjalny odcinek ESOcast. 82 00:07:49,990 --> 00:07:53,260 Zapraszam ponownie na kolejną kosmiczną przygodę. 83 00:07:55,730 --> 00:07:57,500 ESOcast został wyprodukowany przez ESO, 84 00:07:57,500 --> 00:07:59,300 Europejskie Obserwatorium Południowe. 85 00:07:59,300 --> 00:08:01,500 ESO, Europejskie Obserwatorium Południowe, 86 00:08:01,500 --> 00:08:03,000 jest wiodącą naukową i technologiczną organizacją międzyrządową do badań astronomicznych, 87 00:08:03,000 --> 00:08:05,000 ESO jest najbardziej produktywnym obserwatorium spośród naziemnych i kosmicznych obserwatoriów na świecie. 88 00:08:08,350 --> 00:08:13,240 Tłumaczenie: Jacek Szubiakowski, Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Korekta: Krzysztof Czart, Centrum Astronomii UMK.