1 00:00:05,400 --> 00:00:08,500 Środek lata na chilijskiej Pustyni Atacama. 2 00:00:09,300 --> 00:00:15,000 Kiedy zapada noc, teleskopy w obserwatoriach ESO właśnie rozpoczynają nocne obserwacje. 3 00:00:17,000 --> 00:00:20,000 Jednak nagle dziwne zjawisko pojawia się w oddali. 4 00:00:21,000 --> 00:00:22,000 Cóż mogło to być? 5 00:00:23,000 --> 00:00:25,000 Przyjrzyjmy się temu bliżej! 6 00:00:30,000 --> 00:00:32,000 To jest ESOcast! 7 00:00:32,400 --> 00:00:40,000 Najnowsze osiągnięcia naukowe i życie za kulisami w ESO, Europejskim Obserwatorium Południowym. 8 00:00:51,000 --> 00:00:57,000 Jest 20 stycznia 2015r., zaś foto-ambasador ESO Petr Horalek 9 00:00:57,000 --> 00:01:01,000 fotografuje piękno Drogi Mlecznej w Obserwatorium La Silla. 10 00:01:04,000 --> 00:01:11,000 Nagle seria krótkotrwałych błysków czerwonego światła pojawia się znikąd na horyzoncie. 11 00:01:18,000 --> 00:01:21,600 W tym samym czasie, prawie 600 kilometrów od La Silla, 12 00:01:22,000 --> 00:01:27,000 gromada potężnych burz szaleje nad północną Argentyną. 13 00:01:30,000 --> 00:01:32,500 Kierując aparat w stronę błysków, 14 00:01:33,000 --> 00:01:38,500 Petr fotografuje bardzo rzadkie i osobliwe zjawisko znane jako "czerwone duszki" lub chochliki. 15 00:01:40,000 --> 00:01:45,000 To czyni go jednym z nielicznej grupy ludzi którym udało się je zarejestrować 16 00:01:45,000 --> 00:01:50,000 i jest to pierwszy przypadek kiedy zaobserwowano je w dużym obserwatorium astronomicznym. 17 00:01:54,000 --> 00:02:01,000 Tydzień później, Petr udaje się w podróż dalej na północ by sfotografować nocne niebo nad Obserwatorium Paranal. 18 00:02:06,000 --> 00:02:08,000 Zaledwie kilka godzin przed świtem, 19 00:02:08,000 --> 00:02:13,000 ponownie jest świadkiem lawiny tych dziwnych rozbłysków nad Andami. 20 00:02:15,000 --> 00:02:22,000 Z perspektywy Petra, one wydają się pochodzić z kierunku wschodzącego centralnego zgrubienia Drogi Mlecznej. 21 00:02:25,000 --> 00:02:30,000 Ale w rzeczywistości pochodzą od innego ogromnego skupiska burz nad Argentyną, 22 00:02:31,000 --> 00:02:33,000 ponad 600 kilometrów od Paranal. 23 00:02:35,000 --> 00:02:42,000 Burze są tak silne, że Petr może obserwować i udokumentować kolejny pokaz ich aktywności. 24 00:02:42,000 --> 00:02:47,000 Wysoko w atmosferze, fale grawitacyjne są generowane przez te burze 25 00:02:47,000 --> 00:02:51,000 i tworzą fale na zielonej warstwie poświaty. 26 00:02:53,000 --> 00:02:57,000 Ale czym są te ciekawe, powietrzne duszki? 27 00:03:05,000 --> 00:03:10,400 Podczas burz, większość wyładować chmura-ziemia jest nazywana negatywnymi błyskawicami 28 00:03:10,500 --> 00:03:14,000 ponieważ przenoszą negatywne ładunki do ziemi. 29 00:03:15,000 --> 00:03:19,000 Zaledwie pięć procent wszystkich wyładowań stanowią dodatnie błyskawice chmura-ziemia, 30 00:03:19,000 --> 00:03:24,000 przenoszące pozytywne ładunki z chmury burzowej do ziemi. 31 00:03:25,000 --> 00:03:28,600 Nawet do 10 razy silniejsze niż pioruny ujemne, 32 00:03:29,000 --> 00:03:35,000 pioruny dodatnie wydają się tym co czyni atmosferę Ziemi miejscem zabaw dla "czerwonych duszków". 33 00:03:40,000 --> 00:03:46,000 Czerwone duszki są odzwierciedleniem złożonych procesów elektrycznych zachodzących na dużych wysokościach. 34 00:03:46,000 --> 00:03:49,500 Pojawiają się - tańcząc na ciemnym nocnym niebie - 35 00:03:50,000 --> 00:03:55,000 jako czerwone postacie, składające się z korali, chmurek i kosmyków światła. 36 00:03:56,000 --> 00:04:01,000 Te niezwykłe rozbłyski powstają na wysokościach sięgających 90 kilometrów 37 00:04:01,000 --> 00:04:07,000 i zawdzięczają swoją czerwoną barwę wzbudzonym cząsteczkom azotu w atmosferze. 38 00:04:09,000 --> 00:04:14,000 Istnienie czerwonych duszków zaproponował po raz pierwszy w 1925r. 39 00:04:14,300 --> 00:04:18,000 szkocki fizyk Charles Wilson. 40 00:04:18,600 --> 00:04:24,400 Ale dopiero w 1989 roku naukowcy z Uniwersytetu Minnesota 41 00:04:24,500 --> 00:04:31,000 zdołali uchwycić pierwszy obraz "duszka" na filmie kiedy fotografowali zorze. 42 00:04:32,000 --> 00:04:37,000 A kilka lat później, należący do NASA Teleskop Kosmiczny Comptona (CGRO) 43 00:04:37,000 --> 00:04:42,000 zdołał odkryć impulsy gamma których źródło leżało ponad burzami 44 00:04:42,000 --> 00:04:47,000 - kolejny skutek aktywności błyskawic w niższej atmosferze. 45 00:04:48,000 --> 00:04:51,000 Astronauci mają szczególnie dobry punkt widokowy z kosmosu 46 00:04:52,000 --> 00:04:57,000 i także sfotografowali duszki używając zwykłych aparatów cyfrowych. 47 00:04:57,000 --> 00:05:02,600 Z kosmosu, duszki pojawiają się zaraz po odpowiadającym im uderzeniu pioruna. 48 00:05:03,000 --> 00:05:09,000 Na tym zdjęciu z przestrzeni kosmicznej, zarejestrowano błysk zarówno duszka jak i pioruna. 49 00:05:12,000 --> 00:05:17,000 Jest wiele różnych rodzajów błysków atmosferycznych występujących na dużych wysokościach, 50 00:05:17,000 --> 00:05:21,000 znanych powszechnie jako błyskawice górno-atmosferyczne. 51 00:05:25,000 --> 00:05:32,000 Naukowcy przypuszczają nawet, że podobne zjawiska mogą występować na innych planetach Układu Słonecznego. 52 00:05:33,000 --> 00:05:39,000 Czerwone duszki mogą być najczęściej fotografowanym zjawiskiem błyskawicy w górnej atmosferze Ziemi, 53 00:05:39,000 --> 00:05:43,000 ale wyglądają dość słabo na zdjęciach. 54 00:05:43,000 --> 00:05:49,000 Co więcej, dokładny czas i miejsce ich pojawienia się na niebie są raczej nieprzewidywalne. 55 00:05:50,000 --> 00:05:54,000 Odkryto, że pojawiały się nad potężnymi, dużymi burzami - 56 00:05:54,000 --> 00:05:56,000 ale zaledwie na ułamek sekundy. 57 00:05:56,500 --> 00:06:00,000 Te czynniki sprawiają, że bardzo trudno je dokumentować i badać. 58 00:06:01,000 --> 00:06:03,000 "Czerwone duszki" pozostają tajemnicze, 59 00:06:04,000 --> 00:06:09,000 a każde ich nowe zdjęcie jest wartościowe dla naukowców próbujących badać te ulotne duchy 60 00:06:09,000 --> 00:06:12,000 które tańczą ponad burzami. 61 00:06:12,000 --> 00:06:21,000 ESO także dołożyło mały element do tej intrygującej zagadki atmosfery ziemskiej... 62 00:06:42,851 --> 00:06:46,551 Transkrypcja: ESO; tłumaczenie: Mariusz Herbich.