Fréttatilkynningar 2015

16. desember 2015: Stjörnufræðingar sem notuðu Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) hafa fundið bestu merkin um að reikistjörnur, nokkrum sinnum efnismeiri en Júpíter, hafi myndast í gas- og rykskífum fjögurra ungra stjarna. Mælingar á gasi í kringum stjörnurnar veita ennfremur vísbendingar um eiginleika reikistjarnanna.

15. desember 2015: Sjónaukar ESO hafa fært alþjóðlegum hópi stjörnufræðinga þriðju víddina í viðamikla rannsókn á stærstu fyrirbærunum í alheiminum sem þyngdarkrafturinn bindur saman — vetrarbrautaþyrpingum. Mælingar frá VLT og NTT og öðrum stjörnustöðvum víða um heim voru notaðar í XXL kortlagningarverkefnið sem er ein stærsta rannsókn sem fram hefur farið á vetrarbrautaþyrpingum.

9. desember 2015: Á þessari nýju mynd frá Very Large Telescope ESO í Paranal stjörnustöðinni sjást afleiðingar áreksturs sem varð fyrir um 350 milljónum ára. Innan um brakið er sjaldséð og dularfull ung dvergvetrarbraut. Þessi vetrarbraut gefur stjörnufræðingum gott tækifæri til að læra meira um samskonar vetrarbrautir sem taldar eru hafa verið algengar í árdaga alheimsins en eru alla jafna of fjarlægar og daufar til að greinast í sjónaukum nútímans.

25. nóvember 2015: Hópur stjörnufræðinga notaði nýverið Very Large Telescope (VLT) sjónauka ESO til að taka bestu myndina sem tekin hefur verið til þessa af ofurrisastjörnunni VY Canis Majoris. Mælingarnar sýna hvernig stærð rykagnanna í kringum stjörnuna, sem kom á óvart, gerir henni kleift að varpa frá sér miklu magni efnis þegar hún byrjar að deyja. Stjörnufræðingar hafa nú áttað sig á þessu ferli í fyrsta sinn en massatap af þessu tagi er mikilvægur liður í að búa stjörnur undir að verða sprengistjörnur.

18. nóvember 2015: VISTA kortlagningarsjónauki ESO hefur komið auga á efnismiklar vetrarbrautir í árdaga alheimsins. Með þessari uppgötvun og ítarlegri rannsóknum á vetrarbrautunum en nokkru sinni fyrr hefur stjörnufræðingum í fyrsta sinn tekist að tímasetja nokkuð nákvæmlega hvenær risavetrarbrautir af þessu tagi komu fyrst fram á sjónarsviðið.

11. nóvember 2015: Alþjóðlegur hópur stjörnufræðinga notaði Very Large Telescope ESO í Paranal stjörnustöðinni í Chile til að rannsaka í smáatriðum sundraðar leifar smástirna í skífu í kringum hvítan dverg. Rannsóknin gefur okkur svipmynd af væntanlegm örlögum sólkerfisins í fjarlægri framtíð.

4. nóvember 2015: Nýju mælitæki sem komið hefur verið fyrir á hinum 12 metra breiða Atacama Pathfinder Experiment (APEX) sjónauka, sem er í 5000 metra hæð yfir sjávarmáli í Andesfjöllum Chile, hefur opnað nýjan og áður ókannaðann glugga út í alheiminn. Sænski-ESO PI móttakarinn fyrir APEX (SEPIA) á að mæla dauf merki frá vatni og öðrum sameindum í Vetrarbrautinni okkar, öðrum nálægum vetrarbrautum og frá árdögum alheimsins.

28. október 2015: Stjörnufræðingar sem notuðu VISTA sjónaukann í Paranal stjörnustöð ESO hafa fundið áður óþekktan hluta af Vetrarbrautinni okkar. Með því að kortleggja hvar Sefíta, stjörnur sem breyta birtu sinni lotubundið, er að finna á bak við þykk rykský í miðbungu Vetrarbrautarinnar, kom óvænt í ljós skífa úr ungum stjörnum.

26. október 2015: Hinn 24. október heimsótti Matteo Renzi, forsætisráðherra Ítalíu, Paranal stjörnustöðina í Atacamaeyðimörkinni í norðurhluta Chile. Ráðherrann fékk leiðsögn um stjörnustöð ESO hjá prófessor Tim de Zeeuw, framkvæmdarstjóra ESO.

21. október 2015: Alþjóðlegur hópur stjörnufræðinga sem notaði Very Large Telescope ESO hefur fundið heitasta og massamesta tvístirnið þar sem stjörnurnar tvær eru svo þétt saman að þær snertast. Stjörnurnar í tvístirnakerfinu VFTS 352 hljóta tilkomumikil örlög þegar þær renna annað hvort saman í eina risastjörnu eða verða að tvöföldu svartholi.

14. október 2015: Dökkir blettir hylja næstum allan stjörnuskaran á þessari nýju mynd frá Wide Field Imager myndavélinni á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í La Silla stjörnustöð ESO í Chile. Biksvörtu svæðin eru hlutar af stórri skuggaþoku sem kallast Kolapokinn, einu mest áberandi fyrirbæri sinnar tegundar sem sést með berum augum á himninum. Eftir milljónir ára mun kvikna á „kolamolunum“ í Kolapokunum og þeir skína með bjarma ótal ungra stjarna.

7. október 2015: Stjörnufræðingar sem notuðu myndir frá Very Large Telescope ESO og Hubble geimsjónauka NASA og ESA hafa uppgötvað áður óséðar myndanir í rykskífu í kringum nálæga stjörnu. Hraðskreiðar gárur í skífu stjörnunnar AU Microscopii eru ólíkar nokkru öðru sem sést hefur eða verið spáð fyrir um til þessa. Uppruni og eðli þessara myndana vekja upp nýjar spurningar hjá stjörnufræðingum. Niðurstöðurnar birtast í tímaritinu Nature hinn 8. október 2015.

23. september 2015: Þessi nýja mynd af rósrauða stjörnumyndunarsvæðinu Messier 17 var tekin með Wide Field Imager á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í La Silla stjörnustöð ESO í Chile. Myndin er ein sú besta sem náðst hefur af þokunni í heild sinni. Hún sýnir þokuna ekki aðeins í öllu sínu veldi, heldur gas- og rykský og stjörnur í smáatriðum.

16. september 2015: Á þessari mynd sem tekin var með Wide Field Imager myndavélinni á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í La Silla stjörnustöð ESO, sést dvergvetrarbrautin í Myndhöggvaranum sem er einn af nágrönnum Vetrarbrautarinnar. Þrátt fyrir það eiga báðar vetrarbrautir ólíka sögu og bera mjög mismunandi einkenni. Þessi vetrarbraut er miklu minni og eldri en Vetrarbrautin okkar og hentar hún því vel til að rannsaka myndun stjarna og þróun vetrarbrauta snemma í sögu alheimsins. Aftur á móti er ekki ýkja auðvelt að rannsska hana sökum þess hve dauf hún er.

2. september 2015: Á þessari mynd sést hluti af risavaxinni geimþoku sem kallast Gum 56, upplýst af heitum og björtum ungstjörnum sem fæddust í henni. Stjörnur hafa orðið til úr gasi þokunnar í milljónir ára en sama efni skilar sér til baka þegar eldri stjörnur deyja hægt og rólega eða springa í tætlur. Myndin var tekin með 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í La Silla stjörnustöðinni í Chile fyrir ESO Cosmic Gem verkefnið.

19. ágúst 2015: Lausþyrpingar eins og sú sem hér sést eru ekki bara myndrænar og fallegar. Flestar stjörnur verða til í þyrpingum sem stjörnufræðingar geta notað sem tilraunastofur til að rannsaka þróun stjarna og ævilok þeirra. Myndin sem hér sést var tekin með Wide Field Imager (WFI) í La Silla stjörnustöð ESO og sýnir lausþyrpinguna IC 4651 en stjörnurnar sem urðu til í henni hafa ýmsa mismunandi eiginleika.

10. ágúst 2015: Alþjóðlegur hópur stjörnufræðinga sem rannsakaði meira en 200.000 vetrarbrautir hefur gert nákvæmari mælingar en nokkru sinni fyrr á heildarorkunni sem til verður á stóru svæði í geimnum. Þetta er lang ítarlegasta mælingin á orkuútgeislun í hinum nálæga alheimi til þessa. Rannsóknin staðfestir að orkan sem til verður á tilteknu svæði í geimnum fer þverrandi og er aðeins helmingur af því sem hún var fyrir tveimur milljörðum ára. Stjörnufræðingarnir komust að því að dofnunin á sér stað yfir allar bylgjulengdir, frá útfjólubláu yfir í fjar-innrautt. Alheimurinn er að hægt og rólega að deyja.

5. ágúst 2015: Þessi glæsilega gasbóla, sem skín draugalega í myrkviðum himingeimsins, virðist eflaust framandi og dularfull en er í raun kunnuglegt fyrirbæri: Hringþoka, leifar deyjandi stjörnu. Þetta er besta myndin sem tekin hefur verið af þessu fremur óþekkta fyrirbæri, ESO 378-1, en myndin var tekin með Very Large Telescope ESO í Chile.

29. júlí 2015: Merki um frumefnið liþíum hafa í fyrsta sinn fundist í efni frá nýstirni. Mælingar á nýstirninu Nova Centauri 2013, sem gerðar voru með sjónaukum í La Silla stjörnustöð ESO og við Santiago í Chile, hjálpa til við að skýra þá ráðgátu hvers vegna margar ungar stjörnur virðast búa yfir meira liþíumi en búast mætti við. Með uppgötvuninni er fundið stórt púsl sem vantað hefur í skilning okkar á efnafræðilegri þróun Vetrarbrautarinnar. Hún er jafnframt mikilvægt skref fram á við fyrir stjörnufræðinga sem leitast við að mæla magn mismunandi frumefna í stjörnum í Vetrarbrautinni.

22. júlí 2015: Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) sjónaukaröðin hefur verið notuð til að greina fjarlægustu stjörnumyndunarsvæði sem fundist hafa til þessa í venjulegum vetrarbrautum frá árdögum alheimsins. Mælingarnar nýju gera stjörnufræðingum kleift að byrja að sjá hvernig fyrstu vetrarbrautirnar mynduðust og hvernig þær leystu upp þokuna sem sveipaði alheiminn á endurjónunarskeiðinu. Þetta er í fyrsta sinn sem slíkar vetrarbrautir sjást betur en sem daufir blettir.