Fréttatilkynningar

16. júní 2021: Mikla athygli vakti þegar bjarta, rauðgula reginrisastjarnan Betelgás, í vinstri öxl stjörnumerkisins Óríons, dofnaði umtalsvert síðla árs 2019 og snemma árs 2020. Stjörnufræðingar hafa nú birt nýjar myndir af stjörnunni, sem teknar voru með Very Large Telescope (VLT) ESO í Chile, sem sýna glöggt hvernig birta stjörnunnar breyttist. Niðurstöðurnar varpa ljósi á hvernig rykský huldi stjörnuna að hluta til. Ráðgátan um dofnun Betelgáss er því leyst.

19. maí 2021: Belgískir stjörnufræðingar sem notuðu Very Large Telescope (VLT) ESO hafa uppgötvað járn og nikkel í gashjúpum sem umlykja halastjörnur í sólkerfinu okkar, jafnvel þeim sem eru langt frá sólu. Önnur rannsókn pólsks teymis, sem notaði líka gögn frá ESO, sýna að nikkelgufa er einnig að finna í miðgeimshalastjörnunni 2I/Borisov. Er þetta í fyrsta sinn sem þungmálmar, sem venjulega tengjast heitu umhverfi, hafa fundist í köldum gashjúpum fjarlægra halastjarna.

27. apríl 2021: Test-Bed Telescope 2 (TBT2, tæknitilraun Geimvísindastofnunar Evrópu sem hýst er í La Silla stjörnustöð ESO í Chile, hefur verið tekinn í notkun. Sjónukinn er hluti af átaki á heimsvísu sem snýst um að finna smástirni sem komast í návígi við Jörðina. Systursjónauki TBT-2 er á norðurhveli og munu báðir vakta himinninn í leit að smástirnum sem Jörðinni gæti stafað hætta af. Á sama tíma verður nýr tækja- og hugbúnaður og prófaður fyrir fyrirhugað sjónaukanet sem komið verður upp í framtíðinni.

30. mars 2021: Nýjar mælingar sem gerðar voru með Very Large Telescope (VLT) ESO benda til þess, að halastjarnan 2I/Borisov, sem er annað milligeimsfyrirbærið sem heimsækir sólkerfið okkar svo vitað sé, sé ein sú frumstæðasta sem fundist hefur. Stjörnufræðingar telja að halastjarnan hafi líklega aldrei komist í návígi við stjörnu sem þýðir að hún er ósnortin leif af því gas- og rykskýi sem myndaði hana.

24. mars 2021: Samstarfsverkefnið Event Horizon Telescope (EHT), sem náði að taka fyrstu ljósmyndina af risasvartholinu í sporvöluvetrarbrautinni Messier 87, birti í dag nýja mynd af þessu sama svartholi í skautuðu ljósi. Er þetta í fyrsta sinn sem stjörnufræðingum tekst að mæla skautun ljóss svo nálægt svartholi en það er merki um sterkt segulsvið. Mikilvægi mælinganna eru ekki síst fólgið í því að skýra hvernig orkuríku strókarnir frá M87, sem er í 55 milljón ljósára fjarlægð, verða til og skjótast út í geiminn.

18. mars 2021: Hópur stjörnufræðinga sem notaði Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), sem European Southern Observatory (ESO) á aðild að, hefur í fyrsta sinn tekist að gera beinar mælingar á vindhraða í miðju andrúmslofti Júpíters. Með því að grannskoða afleiðingar áreksturs halastjörnu við Júpíter árið 1994 gátu vísindamennirnir mælt mjög öfluga vinda í heiðhvolfinu við heimskautin, þar sem vindhraðinn nær allt að 1450 km hraða á klukkstund (ríflega 400 metrum á sekúndu). Um einstakt veðrakerfi í sólkerfinu okkar gæti verið að ræða.

8. mars 2021: Stjörnufræðingar sem notuðu Very Large Telescope European Southern Observatory (VLT sjónauka ESO) hafa fundið og rannsakað í smáatriðum fjarlægustu uppsprettu útvarpsgeislunar sem fundist hefur til þessa. Uppsprettan er dulstirni sem gefur frá sér „háværa“ útvarpsgeislun í tveimur strókum sem skaga út frá því. Geislunin hefur verið 13 milljarða ára á leið til okkar. Þessi uppgötvun gæti gefið okkur mikilvægar upplýsingar um aðstæður í árdaga alheimsins.

25. janúar 2021: Hópur stjörnufræðinga sem notaði ýmsa sjónauka, þeirra á meðal Very Large Telescope European Southern Observatory (VLT sjónauka ESO), hafa komið auga sex reikistjörnur í fjarlægu sólkerfi. Fimm reikistjarnanna ganga í sjaldgæfum takti í kringum móðurstjörnuna en eru samt gerólíkar. Þetta sérkennilega sólkerfi hjálpar okkur að skilja betur myndun og þróun reikistjarna, þar á meðal í sólkerfinu okkar.

11. janúar 2021: Vetrarbrautir byrja að „deyja“ þegar þær hætta að framleiða nýjar stjörnur. Stjörnufræðingar hafa þó aldrei séð þetta dauðaferli hefjast í fjarlægrum vetrarbrautum með skýum hætti fyrr en nú. Með hjálpa Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), sem European Southern Observatory (ESO) er þáttakandi í, hafa stjörnufræðingar nú séð vetrarbraut kasta frá sér nærri helmingi af stjörnumyndunargasi sínu. Þetta gerist með miklu offorsi því svo virðist sem vetrarbrautin kasti frá um 10000 sólmössum af efni á ári og glatar þannig getunni til að mynda nýjar stjörnur. Stjörnufræðingarnir telja að árekstur við aðra vetrarbraut hafi hrundið þessu ferli af stað. Mælingarnar gætu hjálpað okkur að skilja betur hvernig vetrarbrautir hætta að framleiða nýjar stjörnur.

30. október 2020: Vofulegar leifar löngu dáinnar stjörnu, í maga stjörnumerkisins Hvalsins, minnir um margt á hauskúpu sem svífur í geimnum. Hér sést hún á fallegri mynd sem tekin var með Very Large Telescope (VLT) ESO. Hauskúpan er hringþoka og sú fyrsta sem finnst sem tengist þéttu þrístirni og þriðju stjörnunni aðeins utar.

12. október 2020: Stjörnufræðingar sem notuðu sjónauka frá European Southern Observatory (ESO) og fleiri samtökum og stofnunum um víða veröld, náðu að fanga sjaldséðan ljósblossa frá stjörnu sem risasvarthol tætti í sundur. Kalla mætti atburðinn flóðkraftasundrun á íslensku en þetta er sá nálægasti af þessu tagi sem sést hefur hingað til eða í rétt ríflega 215 milljón ljósára fjarlægð frá Jörðinni. Blossinn hefur þess vegna verið rannsakaður gaumgæfilega. Greint er frá niðurstöðunum í dag í Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.

6. október 2020: Reinhard Genzel og Andrea Ghez skipta á milli sín helmingi Nóbelsverðlaunanna í eðlisfræði árið 2020 fyrir uppgötvanir sínar á risasvartholi, Sagittarius A*, í miðju Vetrarbrautarinnar. Genzel er forstöðumaður Max Planck stofnunarinnar í geimeðlisfræði í Þýsklandi og hefur hann ásamt teymi sínu gert mælingar á risasvartholinu í nærri 30 ár með ýmsum mælitækjum á sjónaukum European Southern Observatory (ESO).

1. október 2020: Stjörnufræðingar sem notuðu Very Large Telescope (VLT) ESO hafa komið auga á sex vetrarbrautir í kringum risasvarthol frá þeim tíma þegar alheimurinn var innan við milljarð ára gamall. Er þetta í fyrsta sinn sem svo þéttur hópur sést svo stuttu eftir Miklahvell. Uppgötvunin hjálpar okkur að skilja betur hvernig risasvarthol eins og það sem lúrir í miðju Vetrarbrautarinnar verða til og stækka. Uppgötvunin styður líka þá kenningu að öran vöxt svarthola megi gjarnan rekja til stórra efnisvefja sem geyma nægt gas til að næra þau.

14. september 2020: Alþjóðlegur hópur stjörnufræðinga tilkynnti í dag um uppgötvun á sjaldgæfri sameind – fosfíni – í skýjum Venusar. Á Jörðinni verður þessi gastegund aðeins til í efnaiðnaði eða frá örverum sem þrífast í súrefnissnauðu umhverfi. Stjörnufræðingar hafa um áratugaskeið velt fyrir sér hvort örverur gætu þrifist í skýjatoppum Venusar — svífandi hátt yfir brennheitu yfirborðinu. Ef sú er raunin þyrftu þær að þola mjög súrt umhverfi. Þessi uppgötvun á fosfíni gæti bent til þess að svif-örverur gætu þrifist utan Jarðar.

3. september 2020: Hópur stjörnufræðinga hefur fundið fyrstu sannanirnar fyrir því, að hópur stjarna geti tætt í sundur gas- og rykskífur sem umlykja þær svo úr verði bognir og hallandi hringar. Þessi nýja rannsókn bendir til þess að reikistjörnur á borð við Tatooine í Stjörnustríði geti orðið til í hallandi rykhringum umhverfis stjörnur í fjölstirnakerfum. Niðurstöðurnar fengust úr mælingum með Very Large Telescope ESO (VLT) og Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA).

12. ágúst 2020: Stjörnufræðingar sem notuðu Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), sem European Southern Observatory (ESO) á aðild að, hafa fundið einstaklega fjarlæga og þar af leiðandi unga vetrarbraut sem líkist mjög Vetrarbrautinni okkar. Stjörnuþokan er svo langt í burtu að ljósið frá henni hefur verið meira en 12 milljarða ára á leiðinni til okkar. Við sjáum hana því eins og hún leit út þegar alheimurinn var aðeins 1,4 milljarða ára. Vetrarbrautin er furðu róleg sem er ekki alveg í takt við hugmyndir okkar um að fyrstu vetrarbrautirnar hafi verið ókyrrar og óstöðugar. Þessi óvænta uppgötvun hefur því áhrif á skilning okkar á myndun vetrarbrauta og gefur okkur nýja sýn á fortíð alheimsins.

30. júlí 2020: Þessi glæsilega gasþoka kallast NGC 2899 og minnir einna helst á litríkt og myndarlegt fiðrildi sem virðist svífa um himinninn á nýrri mynd Very Large Telescope (VLT) ESO. Þetta er í fyrsta sinn sem mynd hefur verið tekin af þokunni í viðlíka smáatriðum svo jafnvel daufu útjaðrar hringþokunnar koma í ljós frammi fyrir stjörnumprýddum bakgrunni.

22. júlí 2020: Very Large Telescope sjónauki European Southern Observatory (VLT ESO) náði fyrstu myndinni af tveimur gasrisum í kringum unga stjörnu sem svipar til sólarinnar okkar. Hingað til hafði mönnum aldrei tekist að taka mynd af fjölhnatta sólkerfum sem svipar til okkar eigin sólkerfis. Rannsóknin gæti hjálpað stjörnufræðingum að skilja betur hvernig reikistjörnur urðu til og þróuðust í kringum sólina okkar.

30. júní 2020: Stjörnufræðingar sem notuðu Very Large Telescope (VLT) ESO hafa tekið því að óstöðug risastjarna í dvergvetrarbraut hefur horfið. Vísindamennirnir telja það gæti bent til þess að stjarnan hafi annað hvort skroppið saman og sé að hluta til hulin ryki eða að stjarnan hafi fallið saman og orðið að svartholi án þess að springa. „Sé raunin sú eru þetta fyrstu merki um ævilok risastjörnur af því taginu,“ sagði Andrew Allan doktorsnemi við Trinity College í Dublin á Írlandi og umsjónarmaður rannsóknarinnar.

1. júní 2020: Stjörnufræðingar sem notuðu sjónauka European Southern Observatory (ESO) hafa uppgötvað risabletti á yfirborði mjög heitra stjarna í stjörnuþyrpingum. Það eru ekki aðeins segulblettir sem plaga þessar stjörnur, heldur eiga ofurblossar sér líka stað á sumum þeirra, sprengingar sem eru mörgum milljón sinnum orkuríkari en svipaðar sprengingar á sólinni. Niðurstöðurnar eru birtar í dag í tímaritinu Nature Astronomy og hjálpa þær stjörnufræðingum að skilja betur þessar sérkennilegu stjörnur. Þær hjálpa okkur líka að leysa aðrar ráðgátur um stjörnur.