Persbericht

Elliptische elegantie

8 augustus 2018

Deze rijke opname, gemaakt met ESO’s VLT Survey Telescope – de grootste surveytelescoop ter wereld op zichtbare golflengten, wordt bevolkt door een glinsterende menigte van sterrenstelsels. De kenmerken van de vele sterrenstelsels op de foto stellen astronomen in staat om subtiele galactische details op te sporen.

De Very Large Telescope (VLT) van ESO kan gedetailleerde waarnemingen doen van zeer zwakke hemelobjecten. Maar als astronomen willen begrijpen hoe de enorme verscheidenheid aan sterrenstelsels tot stand komt, moeten ze een ander soort telescoop gebruiken – eentje met een veel groter beeldveld. De VLT Survey Telescope (VST)is zo'n telescoop. Hij is ontworpen om grote stukken van de ongerepte Chileense nachthemel te verkennen, en maakt gedetailleerde astronomische surveys van het zuidelijk halfrond.

De krachtige survey-eigenschappen van de VST brachten een internationaal team van astronomen op het idee om een onderzoek te starten van elliptische sterrenstelsels aan de zuidelijke hemel: de VST Early-type GAlaxy Survey (VEGAS) [1] [2]. Met behulp van de gevoelige OmegaCAM in het hart van de VST [3] heeft een team onder leiding van Marilena Spavone van de INAF Capodimonte-sterrenwacht in Napels, Italië, opnamen gemaakt van een groot aantal van zulke sterrenstelsels in verschillende omgevingen.

Een van deze sterrenstelsels is NGC 5018, het melkwitte sterrenstelsel ongeveer in  het midden van deze foto. Het staat in het sterrenbeeld Virgo (Maagd) en lijkt op het eerste gezicht niet veel meer dan een diffuse klodder. Maar als je goed kijkt, zie je dat dit elliptische stelsel ook een vaag uitsteeksel van sterren en gas vertoont – een zogeheten getijdenstaart. Subtiele galactische details zoals getijdenstaarten en sterstromen zijn kenmerkend voor interacties tussen sterrenstelsels, en zijn van essentieel belang om de structuur en dynamica van sterrenstelsels te kunnen begrijpen.

Naast de vele elliptische (en enkele spiraalvormige) sterrenstelsels op deze indrukwekkende 400-megapixelfoto, is het beeld ook bezaaid met een kleurrijke verscheidenheid aan heldere voorgrondsterren die tot ons eigen Melkwegstelsel behoren. Deze opdringerige sterren, zoals de helderblauwe HD 114746 ongeveer in het midden van de foto, zijn niet de eigenlijke onderwerpen van dit hemelportret, maar staan toevallig tussen de aarde en de verre sterrenstelsels die onderzocht worden. Minder prominent, maar niet minder fascinerend, zijn de vage sporen die planetoïden van ons eigen zonnestelsel op de foto hebben achtergelaten. Vlak onder NGC 5018 is het onderbroken spoor te zien van de planetoïde 2001 TJ21 (110423), zoals dat met tussenpozen door de VST is vastgelegd. Meer naar rechts heeft een andere planetoïde – 2000 WU69 (98603) – zijn spoor getrokken.

Terwijl astronomen op zoek gingen naar de subtiele eigenschappen van verre sterrenstelsels, miljoenen lichtjaren van de aarde, legden ze ook beelden vast van nabije sterren op honderden lichtjaren, en zelfs de vage sporen van planetoïden op slechts enkele lichtminuten afstand. Zelfs bij het verkennen van de verste uithoeken van de kosmos, leveren de gevoelige ESO-telescopen onder de donkere Chileense hemel veelbelovende waarnemingen af van dingen die zich veel dichter bij huis afspelen.

Noten

[1] VEGAS is een diepe survey op verschillende golflengten van elliptische sterrenstelsels, uitgevoerd met de VLT Survey Telescope (VST), onder leiding van Enrichetta Iodice van de INAF Capodimonte-sterrenwacht in Napels, Italië.

[2] Elliptische sterrenstelsels worden ook wel ‘vroege’ sterrenstelsels genoemd. Niet vanwege hun leeftijd, maar omdat ooit werd gedacht dat ze tot de bekendere spiraalstelsels zouden evolueren – een idee waarvan we inmiddels weten dat het niet klopt. Vroege sterrenstelsels worden gekenmerkt door hun gelijkmatige ellipsoïdale vorm en gewoonlijk een gebrek aan gas en actieve stervorming. Om de verbazingwekkende diversiteit aan vormen en soorten sterrenstelsels overzichtelijker te maken is de zogeheten Hubble-classificatie bedacht.

[3] OmegaCAM is een uiterst gevoelige detector die is opgebouwd uit 32 afzonderlijke charge-coupled devices – beter bekend als ccd’s – en maakt opnamen van 256 miljoen pixels – 16 keer zoveel als de Advanced Camera for Surveys (ACS) van de Hubble-ruimtetelescoop van ESA en NASA. OmegaCAM is ontworpen en gebouwd door een consortium, waaronder instituten in Nederland, Duitsland en Italië, met belangrijke bijdragen van ESO.

Meer informatie

Dit onderzoek is gepresenteerd in het artikel ‘VEGAS: A VST Early-type GAlaxy Survey. III. Mapping the galaxy structure, interactions and intragroup light in the NGC 5018 group’ van Marilena Spavone et al., dat in de Astrophysical Journalzal verschijnen.

Het onderzoeksteam bestaat uit Marilena Spavone (INAF Capodimonte-sterrenwacht, Napels, Italië), Enrichetta Iodice (INAF Capodimonte-sterrenwacht, Napels, Italië), Massimo Capaccioli (Universiteit van Napels, Italië), Daniela Bettoni (INAF Padova-sterrenwacht, Padua, Italië), Roberto Rampazzo (INAF Padova-sterrenwacht, Padua, Italië), Noah Brosch (The Wise Observatory and School of Physics and Astronomy, Universiteit van Tel Aviv, Israël), Michele Cantiello (INAF Teramo-sterrenwacht, Padua, Italië), Nicola R. Napolitano (INAF Capodimonte-sterrenwacht, Napels, Italië), Luca Limatola (INAF Capodimonte-sterrenwacht, Napels, Italië), Aniello Grado (INAF Capodimonte-sterrenwacht, Napels, Italië), Pietro Schipani (INAF Capodimonte-sterrenwacht, Napels, Italië).

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili, met Australië als strategische partner. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT) en haar toonaangevende Very Large Telescope Interferometer, evenals twee surveytelescopen – VISTA, die in het infrarood werkt, en de op zichtbare golflengten opererende VLT Survey Telescope. ESO speelt tevens een belangrijke partnerrol bij twee faciliteiten op Chajnantor, APEX en ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

Contact

Marieke Baan
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
Amsterdam, Nederland
Tel: 020-5257480
E-mail: h.m.baan@uva.nl

Marilena Spavone
INAF – Osservatorio Astronomico di Capodimonte
Napoli, Italy
Tel: +39 081 5575602
E-mail: marilena.spavone@oacn.inaf.it

Mariya Lyubenova
ESO Outreach Astronomer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6188
E-mail: mlyubeno@eso.org

Calum Turner
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6670
E-mail: pio@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1827.

Over dit bericht

Persberichten nr.:eso1827nl
Naam:NGC 5018
Type:Early Universe : Galaxy : Type : Elliptical
Facility:VLT Survey Telescope
Instruments:OmegaCAM
Science data:2018ApJ...864..149S

Afbeeldingen

Elliptische elegantie
Elliptische elegantie
De hemel rond NGC 5018 (met tekst)
De hemel rond NGC 5018 (met tekst)
Groothoekopname van NGC 5018 en omgeving
Groothoekopname van NGC 5018 en omgeving
NGC 5018 in het sterrenbeeld Maagd
NGC 5018 in het sterrenbeeld Maagd
Digitized Sky Survey-opname van het sterrenstelsel NGC 5018 en omgeving
Digitized Sky Survey-opname van het sterrenstelsel NGC 5018 en omgeving

Video's

ESOcast 174 Light: Elliptical Elegance (4K UHD)
ESOcast 174 Light: Elliptical Elegance (4K UHD)
Alleen in het Engels
Inzoomen op NGC 5018
Inzoomen op NGC 5018
Zwenken langs NGC 5018 en omgeving
Zwenken langs NGC 5018 en omgeving