Persbericht

Astronomen ontdekken mysterieuze gammaflits, die anders is dan al zijn voorgangers

9 september 2025

Astronomen hebben een uitbarsting van gammastraling waargenomen die zich in de loop van een dag meerdere keren herhaalde – een gebeurtenis die nog nooit eerder is waargenomen. De bron van de straling bleek zich buiten ons Melkwegstelsel te bevinden en werd gelokaliseerd door de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). Gammaflitsen zijn de hevigste explosies in het heelal en worden normaal gesproken veroorzaakt door de catastrofale vernietiging van sterren. Maar geen enkel bekend scenario kan deze specifieke gammaflits verklaren. Zijn ware aard is vooralsnog een mysterie.

Deze gammaflits is ‘anders dan alle andere die de afgelopen vijftig jaar zijn gezien’, aldus Antonio Martin-Carrillo, astronoom aan het University College Dublin in  Ierland en mede-hoofdauteur van een studie over dit signaal die onlangs in The Astrophysical Journal Letters is gepubliceerd. 

Gammaflitsen zijn de meest energetische explosies in het heelal. Ze ontstaan bij catastrofale gebeurtenissen, bijvoorbeeld wanneer zware sterren ontploffen of door zwarte gaten uit elkaar worden getrokken. Ze duren meestal enkele milliseconden tot minuten, maar de nu waargenomen gammaflits, die de aanduiding GRB 250702B [1] heeft gekregen, duurde ongeveer een dag. Dat is ‘honderd tot duizend keer langer dan de meeste gammaflitsen’, zegt Andrew Levan, astronoom aan de Radboud Universiteit en medeauteur van de studie. 

‘Wat nog belangrijker is, is dat gammaflitsen zich nooit herhalen, omdat de gebeurtenis die ze veroorzaakt catastrofaal is’, zegt Martin-Carrillo. De eerste waarschuwing over GRB 250702B kwam op 2 juli van de Fermi Gamma-ray Space Telescope van NASA. Fermi detecteerde in de loop van enkele uren niet één, maar drie uitbarstingen van deze bron. Achteraf werd ontdekt dat de bron ook bijna een dag eerder al actief was geweest, zoals blijkt uit gegevens van de Einstein Probe, een röntgentelescoop in de ruimte van de Chinese Academie van Wetenschappen, in samenwerking met de Europese ruimtevaartorganisatie ESA en het Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik. Zo’n langdurige en zich herhalende gammaflits  is nog nooit eerder gezien. 

Deze waarnemingen leverden alleen een geschatte locatie op van de gammaflits, die zich in de richting van het vlak van ons Melkwegstelsel bevond, waar het wemelt van de sterren. Daarom riep het onderzoeksteam de hulp in van ESO’s VLT, om de exacte locatie ervan vast te stellen. ‘Tot aan deze waarnemingen ging de astronomische gemeenschap ervan uit dat de gammaflits zich binnen ons Melkwegstelsel had afgespeeld, maar de VLT heeft dit denkbeeld grondig veranderd’, aldus Levan, die tevens verbonden is aan de Universiteit van Warwick (VK). 

Met behulp van de HAWK-I-camera van de VLT vonden ze aanwijzingen dat de bron zich mogelijk in een ander sterrenstelsel bevindt. Dit werd later bevestigd door de Hubble-ruimtetelescoop van NASA en ESA. ‘Wat we ontdekten was nog veel spannender: het feit dat de bron extragalactisch is, betekent dat deze aanzienlijk krachtiger is’, zegt Martin-Carrillo. De grootte en helderheid van het sterrenstelsel suggereren dat het zich op enkele miljarden lichtjaren afstand bevindt, maar er zijn  meer gegevens nodig om deze afstand te preciseren. 

Wat deze gammaflits heeft veroorzaakt, is nog onbekend. Een mogelijk scenario is dat een zware ster is geïmplodeerd – een proces waarbij enorme hoeveelheden energie vrijkomen. ‘Als het een zware ster betreft, dan was het een ineenstorting zoals we die nog nooit eerder hebben gezien’, zegt Levan, omdat de gammaflits in dat geval slechts enkele seconden zou hebben geduurd. Ook een ster die door een zwart gat wordt verscheurd zou een gammaflits van een dag lang kunnen produceren, maar om andere eigenschappen van de explosie te kunnen verklaren, zou in dit geval dan een abnormale ster door een nog abnormaler zwart gat moeten zijn vernietigd. [2] 

Om meer te weten te komen over GRB 250702B, heeft het team de nasleep van de explosie met verschillende telescopen en instrumenten gevolgd, waaronder de X-shooter-spectrograaf van de VLT en de Webb-ruimtetelescoop, een gezamenlijk project van NASA, ESA en het Canadese ruimteagentschap. De ontdekking dat deze explosie plaatsvond in een ander sterrenstelsel zal cruciaal zijn om te achterhalen wat de oorzaak ervan was. ‘We weten nog steeds niet zeker wat dit heeft veroorzaakt, maar met dit onderzoek hebben we een enorme stap voorwaarts gezet in het begrijpen van dit uiterst ongewone en spannende object’, zegt Martin-Carrillo.

Noten

[1] Ook bekend als GRB 250702BDE. Gammaflitsen worden aangeduid met een nummer dat de datum aangeeft waarop ze zijn gedetecteerd, eventueel gevolgd door een letter als er op die dag meer dan één gammaflits is ontdekt. De uitbarstingen B, D en E hebben allemaal betrekking op hetzelfde object. 

[2] De auteurs geven de voorkeur aan een scenario waarbij een witte dwergster werd verscheurd door een middelzwaar zwart gat. Een witte dwerg is de kleine, langzaam afkoelende kern die achterblijft als een ster zoals onze zon sterft. Middelzware zwarte gaten hebben honderd tot tienduizend keer zoveel massa als de zon. De meeste zwarte gaten die we kennen hebben een aanzienlijk grotere of kleinere massa. Over middelzware zwarte gaten is verder weinig bekend.

Meer informatie

De resultaten van dit onderzoek zijn te vinden in het onderzoeksartikel ‘The day long, repeating GRB 250702B: A unique extragalactic transient’ (doi: https://doi.org/10.3847/2041-8213/adf8e1) dat in The Astrophysical Journal Letters verschijnt.  

Het onderzoeksteam bestaat uit A.J. Levan (Afdeling Astrofysica/IMAPP, Radboud Universiteit, Nederland [Radboud]), A. Martin-Carrillo (Department of Physics & Astronomy, University College Dublin, Ierland [UCD]), T. Laskar (Department of Physics & Astronomy, Universiteit van Utah, VS), R.A.J. Eyles-Ferris (School of Physics and Astronomy, Universiteit van Leicester, VK [Leicester]), A. Sneppen (Niels Bohr Instituut, Universiteit van Kopenhagen [NBI] en The Cosmic Dawn Centre [DAWN], Denemarken), M.E. Ravasio (Radboud en INAF-Osservatorio Astronomico di Brera, Italië [INAF-Brera]), J.C. Rastinejad (Center for Interdisciplinary Exploration and Research in Astrophysics [CIERA] en Department of Physics and Astronomy, Northwestern University, VS), J.S. Bright (Astrophysics, Department of Physics, University of Oxford, VK), F. Carotenuto (INAF-Osservatorio Astronomico di Roma, Italië [INAF-Roma]), A.A. Chrimes (Europese Ruimtevaartorganisatie [ESA], Europees Ruimteonderzoeks- en Technologiecentrum [ESTEC], Nederland, en Radboud), G. Corcoran (UCD), B.P. Gompertz (School of Physics and Astronomy and Institute for Gravitational Wave Astronomy, Universiteit van Birmingham, VK [UBham]), P.G. Jonker (Radboud), G. P. Lamb (Astrophysics Research Institute, Liverpool John Moores University, VK), D.B. Malesani (NBI en DAWN), A. Saccardi (Université Paris-Saclay, Université Paris Cité, CEA, CNRS, Frankrijk), J. Sánchez-Sierras (Radboud), B. Schneider (Aix Marseille Univ., CNRS, CNES, LAM, Frankrijk [amU]), S. Schulze (CIERA), N. R. Tanvir (Leicester), S.D. Vergani (LUX, Observatoire de Paris, Université PSL, CNRS, Sorbonne Université, Frankrijk), D. Watson (NIB en DAWN), J. An (Nationale Astronomische Observatoria, Chinese Academie van Wetenschappen [NAOC] en School voor Astronomie en Ruimtewetenschap, Universiteit van de Chinese Academie van Wetenschappen, Chinese Academie van Wetenschappen, China), F.E. Bauer (Instituto de Alta Investigación, Universidad de Tarapacá, Chili), S. Campana (INAF-Brera), L. Cotter (UCD), J.N.D. van Dalen (Radboud), V. D’Elia (Space Science Data Center – Agenzia Spaziale Italiana, Italië), M. De Pasquale (MIFT-afdeling, Universiteit van Messina, Italië), A. de Ugarte Postigo (amU), Dimple (UBham), D.H. Hartmann (Clemson University, Department of Physics and Astronomy, VS), J. Hjorth (DARK, NIB), L. Izzo (INAF, Osservatorio Astronomico di Capodimonte, Italië en DARK, NIB), P. Jakobsson (Centrum voor Astrofysica en Kosmologie, Wetenschappelijk Instituut, Universiteit van IJsland, IJsland), A. Kumar (Afdeling Natuurkunde, Royal Holloway – Universiteit van Londen, VK), A. Melandri (INAF-Roma), P. O’Brien (Leicester), S. Piranomonte (INAF-Roma), G. Pugliese (Anton Pannekoek Instituut voor Astronomie, Universiteit van Amsterdam, Nederland), J. Quirola-Vásquez (Radboud), R. Starling (Leicester), G. Tagliaferri (INAF-Brera), D. Xu (NAOC) en M. E. Wortley (UBham). 

Links

•          Onderzoeksartikel

•          Foto’s van de VLT

•          Voor journalisten: abonneer je op persberichten onder embargo in je eigen taal 

•          Voor wetenschappers: heb je een verhaal? Promoot je onderzoek 

•          Nieuwe ESO-analyse bevestigt: ernstige schade door gepland complex bij Paranal 

Contact

Andrew Levan
Department of Astrophysics, Radboud University
Nijmegen, The Netherlands
E-mail: a.levan@astro.ru.nl

Antonio Martin-Carrillo
School of Physics and Centre for Space Research, University College Dublin
Dublin, Ireland
E-mail: antonio.martin-carrillo@ucd.ie

Bárbara Ferreira
ESO Media Manager
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6670
Mobiel: +49 151 241 664 00
E-mail: press@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media