Komunikat prasowy

Sześć miliardów ton na sekundę: planeta swobodna rośnie w rekordowym tempie

2 października 2025

Astronomowie zidentyfikowali ogromny skokowy wzrost jednej z tzw. planet swobodnych. W przeciwieństwie do planet z Układu Słonecznego, planety swobodne nie krążą wokół gwiazd, a poruszają się samotnie. Nowe obserwacje, wykonane przez Bardzo Duży Teleskop (VLT), należący do Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO), pokazały iż jedna z takich planet „zjada” gaz i pył ze swojego otoczenia w tempie sześciu miliardów ton na sekundę. To najsilniejsze tempo wzrostu zaobserwowane kiedykolwiek u planety swobodnej, a także jakiegokolwiek innego rodzaju planety. Dzięki temu dostaliśmy cenne wskazówki na temat formowania się i wzrostu tego typu obiektów.

Ludzie mogą myśleć o planetach jako o cichych, stabilnych światach, ale dzięki temu odkryciu widzimy, że obiekty o masach planetarnych, swobodnie poruszające się w kosmosie, mogą być ekscytującymi miejscami – mówi Víctor Almendros-Abad, astronom z Astronomical Observatory of Palermo, National Institute for Astrophysics (INAF) we Włoszech, pierwszy autor nowych badań.

Nowo zbadany obiekt ma masę od pięciu do dziesięciu razy większą niż Jowisz, znajduje się 620 lat świetlnych od nas w kierunku gwiazdozbioru Kameleona. Oficjalnie nazwano go Cha 1107-7626. Jest to planeta swobodna, która nadal się formuje i jest zasilana przez otaczający ją dysk gazu i pyłu. Materia ta nieustannie spada na planetę w procesie znanym jako akrecja. Jednak zespół kierowany przez Almendrosa-Abada odkrył, że tempo, w którym młoda planeta akreuje, nie jest stabilne.

Do sierpnia 2025 roku planet akreowała około osiem razy szybciej niż kilka miesięcy wcześniej, w tempie sześć miliardów ton na sekundę! To najsilniejszy epizod akrecyjny kiedykolwiek zarejestrowany dla obiektu o masie planetarnej! – komentuje Almendros-Abad. Odkrycie opublikowano dzisiaj w The Astrophysical Journal Letters. Dokonano go przy pomocy spektrografu X-shooter na teleskopie VLT, należącym do ESO, pracującym na chilijskiej pustyni Atakama. Zespół użył także danych z Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba, którym kierują agencje kosmiczne amerykańska, europejska i kanadyjska, a także z danych archiwalnych ze spektrografu SINFONI na VLT.

Pochodzenie planet swobodnych pozostaje otwartym pytaniem: czy to najmniej masywne obiekty powstające tak, jak gwiazdy, czy może są to olbrzymie planety wyrzucone ze swoich rodzinnych systemów? – pyta współautor Aleks Scholz, astronom z University of St Andrews w Wielkiej Brytanii. Odkrycie sugeruje, że przynajmniej niektóre planety swobodne mogą współdzielić ścieżkę formowania się z gwiazdami, ponieważ podobne wzmocnienia akrecji dostrzeżono wcześniej w przypadku młodych gwiazd. Współautorka Belinda Damian, również z University of St Andrews, wyjaśnia: Niniejsze odkrycie zaciera linię pomiędzy gwiazdami i planetami, dając nam wgląd w najwcześniejsze okresy powstawania planet swobodnych.

Porównując światło emitowane przed i podczas okresu wzmocnionej akrecji, astronomowie zgromadzili wskazówki na temat natury procesu akrecyjnego. Szczególnie aktywność magnetyczna wydaje się odgrywać rolę w napędzaniu gwałtownego spadku masy na planetę, co obserwowano do tej pory tylko w przypadku gwiazd. Sugeruje to, że nawet małomasywne obiekty mogą posiadać silne pola magnetyczne, zdolne napędzać tego rodzaju zdarzenia. Zespół odkrył także, że chemia dysku wokół planety zmieniła się podczas epizodu akrecyjnego – w jego trakcie wykryto parę wodną, a nie było jej wcześniej. To zjawisko obserwowano w gwiazdach, ale nigdy w przypadku planety jakiegokolwiek rodzaju.

Planety swobodne są trudne do wykrycia, ponieważ są bardzo słabe. Jednak nadchodzący Ekstremalnie Wielki Teleskop (ELT), budowany przez ESO, który będzie działać pond najciemniejszym dla astronomii niebem, może zmienić sytuację.  Jego potężne instrumenty i gigantyczne zwierciadło główne pozwolą astronomom na odkrycie i zbadanie wielu więcej takich samotnych planet, pomagając w lepszym zrozumieniu, na ile sa one podobne do gwiazd. Amelia Bayo, współautorka i astronomka z ESO, podsumowuje to następująco: Idea, że obiekt planetarny może zachowywać się, jak gwiazda, budzi podziw i składania nas do zastanowienia się, jak mogłyby wyglądać światy poza naszym w ich początkowych stadiach.

Więcej informacji

Wyniki badań opisano w artykule pt. „Discovery of an Accretion Burst in a Free-Floating Planetary-Mass Object”, który ukaże się w The Astrophysical Journal Letters (doi:10.3847/2041-8213/ae09a8). 

Skład zespołu badawczego: V. Almendros-Abad (Istituto Nazionale di Astrofisica - Osservatorio Astronomico di Palermo, Włochy), Aleks Scholz (School of Physics & Astronomy, University of St Andrews, Wielka Brytania [St Andrews]), Belinda Damian (St Andrews), Ray Jayawardhana (Department of Physics & Astronomy, Johns Hopkins University, USA [JHU]), Amelia Bayo (European Southern Observatory, Niemcy), Laura Flagg (JHU), Koraljka Mužić (Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço, Faculdade de Ciências, Universidade de Lisboa, Portugalia), Antonella Natta (School of Cosmic Physics, Dublin Institute for Advanced Studies oraz University College Dublin, Irlandia)m Paola Pinilla (Mullard Space Science Laboratory, University College London, Wielka Brytania) oraz Leonardo Testi (Dipartimento di Fisica e Astronomia, Università di Bologna, Włochy). 

Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) umożliwia naukowcom z całego świata na odkrywanie tajemnic Wszechświata z korzyścią dla nas wszystkich. Projektujemy, budujemy i zarządzamy światowej klasy obserwatoriami naziemnymi – których astronomowie używają do odpowiadania na ciekawe pytania i szerzenia fascynacji astronomią – a także promujemy międzynarodową współpracę w astronomii. Ustanowione w 1962 roku jako organizacja międzynarodowa, ESO jest wspierane przez 16 krajów członkowskich (Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy), a także Chile jako kraj gospodarz, oraz Australię jako strategicznego partnera. Siedziba ESO, a także jego centrum popularyzacji nauki i planetarium (ESO Supernova) znajdują się w pobliżu Monachium w Niemczech, natomiast chilijska pustynia Atakama – niesamowite miejsce z wyjątkowymi warunkami do obserwacji nieba – jest domem dla naszych teleskopów. ESO zarządza trzema lokalizacjami obserwacyjnymi w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope – Bardzo Duży Teleskop) oraz dwa teleskopy do przeglądów nieba. VISTA pracuje w podczerwieni, VLT Survey Telescope w zakresie widzialnym. W Paranal ESO zarządza także południowym obserwatorium CTA (Cherenkov Telescope Array South) – największym na świecie i najbardziej czułym obserwatorium promieniowania gamma. Wspólnie z międzynarodowymi partnerami ESO zarządza także radioteleskopami APEX i ALMA, które są instrumentami do obserwacji nieba w zakresach milimetrowym i submilimetrowym. Na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, budujemy „największe oko świata na niebo”, czyli Ekstremalnie Wielki Teleskop (Extremely Large Telescope, ELT). Nasza działalność w Chile jest zarządzana z biur ESO w Santiago, gdzie współpracujemy też z chilijskimi partnerami.

Linki

• Publikacja naukowa
• Zdjęcia VLT 
• Find out more about ESO's Extremely Large Telescope on our dedicated website and press kit 
• Dla dziennikarzy: subscribe to receive our releases under embargo in your language 
• Dla naukowców: got a story? Pitch your research 
• Analysis confirms severe damage from industrial complex planned near Paranal

Kontakt

Víctor Almendros-Abad
INAF Astronomical Observatory of Palermo
Palermo, Italy
Tel.: +39 3762144093
E-mail: victor.almendrosabad@inaf.it

Aleks Scholz
University of St. Andrews
St. Andrews, United Kingdom
Tel.: +44 (0)1334 46 1668
E-mail: as110@st-andrews.ac.uk

Belinda Damian
University of St. Andrews
St. Andrews, United Kingdom
Tel.: +44 (0)1334 46 3098
E-mail: bd64@st-andrews.ac.uk

Amelia Bayo
European Southern Observatory
Garching, Germany
Tel.: +49 89 3200 6499
E-mail: AmeliaMaria.BayoAran@eso.org

Bárbara Ferreira
ESO Media Manager
Garching, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
Tel. kom.: +49 151 241 664 00
E-mail: press@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych