Komunikat prasowy

Rozpoczęła się budowa pierwszego i największego obserwatorium promieniowania gamma w Chile

18 grudnia 2025

CTAO-South time-capsule monument unveiling (Źródło: ESO/CHEPOX)

Wczoraj w Paranal, ośrodku Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO), odbyła się ceremonia wmurowania kamienia węgielnego pod budowę teleskopów południowej sieci CTAO. Cherenkov Telescope Array Observatory (CTAO) będzie największym i najpotężniejszym obserwatorium promieniowania gamma na świecie, dostarczając nowych informacji na temat Wszechświat wysokich energii. Południowa sieć teleskopów CTAO będzie pierwszym obserwatorium promieniowania gamma wybudowanym w Chile.

Jesteśmy szczęśliwi, że możemy powitać tę innowacyjny projekt w rodzinie ESO. Z przyjemnością patrzymy na rozpoczęcie budowy południowej sieci tego potężnego obserwatorium, tutaj w Paranal na chilijskiej pustyni Atakama – miejscu z najbardziej dziewiczym niebem na Ziemi. Wmurowanie kamienia węgielnego jest olbrzymim krokiem naprzód zarówno dla CTAO i ESO, jak i dla Chile, ponieważ ta nowa placówka wzmocni pozycję kraju jako globalnego centrum dla astronomii, powiedział Xavier Barcons, Dyrektor Generalny ESO, w swoim powitalnym przemówieniu podczas uroczystości wmurowania kamienia węgielnego.

CTAO to międzynarodowy projekt, w którym ESO jest partnerem, założycielem i gospodarzem dla południowej sieci teleskopów. Kilka Krajów Członkowskich ESO również jest zaangażowanych w projekt, a zespoły naukowe z całego świata, w tym z Chile, przygotowują się do obserwacji przy pomocy nowego instrumentu w najbliższych latach. Rozpoczęcie budowy fundamentów, czyli prace prowadzone przez konsorcjum firm chilijskich, otwiera drogę do umieszczenia pierwszych teleskopów w Paranal do końca 2026 roku.

Na uroczystości w Obserwatorium Paranal zgromadzili się przedstawiciele CTAO, ESO, rządu chilijskiego oraz lokalne władze. Oprócz Dyrektora Generalnego ESO, uczestnikami ceremonii byli: Andreas Kaufer, Dyrektor Operacyjny ESO; Thomas Klein, Dyrektor ESO dla Obserwatorium La Silla Paranal; Volker Heinz, Kierownik Budowy Programu CTAO; Stuart McMuldroch, Dyrekttor Generalny CTAO; Francisco Colomer, Przewodniczący Rady CTAO ERIC; Ricardo Díaz, Gubernator Regionu Antofagasty; Valeska Molina, Regionalny Sekretarz Ministerstwa Nauki, Technologii i innowacji dla Regiony Antofagasty; Alejandra Pizarro, Dyrektor Chilijskiej Narodowej Agencji ds. Badań i Rozwoju (ANID). Po powitalnych przemówieniach, obok miejsca budowy sieci teleskopów zakopano kapsułę czasu. Znajdują się w niej przedmioty z Chile i od partnerów CTAO, a także przedmioty naukowe, będące wyrazem dobrych życzeń i celów dla teleskopów, które od teraz będą w trakcie budowy.

Dzięki zaangażowaniu naszych  partnerów z całego świata i wsparciu od ESO, jako gospodarza tutaj w Chile, przekształcamy teraz wizję w rzeczywistość, wraz rozpoczęciem budowy w miejscu, które stanie się najbardziej zaawansowanym obserwatorium promieniowania gamma na Ziemi, powiedział McMuldroch.

Jesteśmy dumni z goszczenia południowej sieci CTGAO i działania jej dokładnie tutaj w Obserwatorium Paranal, razem z Bardzo Dużym teleskopem (VLT) i Ekstremalnie Wielkim Teleskopem (ELT), powiedział Klein. Ten rewolucyjny instrument zmieni nasze zrozumienie Wszechświata, otwierając nowe ono na najbardziej energetyczne zjawiska w kosmosie.

CTAO zostało zaprojektowane do wykrywania wysokoenergetycznego promieniowania gamma emitowanego przez najbardziej gwałtowne i najpotężniejsze zjawiska we Wszechświecie. Będzie obejmować 60 teleskopów w dwóch lokalizacjach: CTAO-South oraz CTAO-North [1] — po jednym na każdą półkulę — o łącznej powierzchni zbiorczej ponad 1 miliona metrów kwadratowych. Sama południowa placówka będzie mieć ponad 50 teleskopów, zaprojektowanych do rejestrowania szerokiego zakresu energii— od 20 GeV do 300 TeV, miliardy razy bardziej energetycznego niż światło widzialne [2].

CTAO będzie wykrywać wysokoenergetyczne promieniowanie z niespotykaną dotąd dokładnością i precyzją, znacznie przewyższającą obecnie istniejące teleskopy promieniowania gamma. Gdy energetyczny foton gamma uderza w ziemską atmosferę, wytwarza kaskadę cząstek, które powodują emisję znaną jako promieniowanie Czerenkowa — charakterystyczny, słaby, niebieski błysk światła. Błysk ten trwa zaledwie kilka miliardowych części sekundy, a więc musi być fotografowany przez superszybkie i czułe kamery oraz teleskopy o olbrzymiej mocy zbierania światła, pod nieskazitelnie ciemnym niebem.

Dzięki precyzyjnemu określeniu źródeł promieniowania gamma, CTAO da nam głębszy niż kiedykolwiek wgląd w najbardziej ekstremalne zjawiska i obiekty we Wszechświecie, koncentrują się na kluczowych obszarach, jak zrozumienie pochodzenia i roli relatywistycznych cząstek kosmicznych; badanie ekstremalnych środowisk, takich jak czarne dziury i gwiazdy neutronowe; eksplorowanie granic fizyki poprzez poszukiwanie ciemnej materii i ograniczeń teorii względności Einsteina.

W 2018 roku CTAO, ESO oraz przedstawiciele Chile podpisali porozumienia, aby gościć południową sieć CTAO w Obserwatorium Paranal, należącym do ESO, mniej niż dziesięć kilometrów na południowy wschód od umiejscowienia Bardzo Dużego Teleskopu (VLT). Ten region na chilijskiej pustyni Atakama zapewnia najczystsze i najciemniejsze niebo spośród wszystkich obserwatoriów astronomicznych na Ziemi, dzięki geografii Chile i zaangażowaniu kraju w ochronę ciemnego nieba.

Budując tak potężny i ważny instrument na tym obszarze, ESO i CTAO głęboko wierzą, że władze Chile zapewnią ochronę tej niesamowitej lokalizacji dla kolejnych pokoleń i zabezpieczą olbrzymią wartość, jaką urządzenia astronomiczne takie jak CTAO, generują lokalnie i globalnie, wskazał Barcons.

Paranal to unikalne miejsce na świecie do badania Wszechświata, podkreślił Heinz. Pustynia Atakama wita teraz kolejną infrastrukturę z czołówki światowej, a za zaledwie rok, spodziewamy się tutaj teleskopów CTAO dostarczających pierwsze w historii obserwacja kosmicznego promieniowania gamma w Chile.

Uwagi

[1] Lokalizacja na półkulo północnej znajduje się w Instituto Astrofísica de Canarias Observatorio del Roque de los Muchachos na wyspie La Palma w Hiszpanii. 

[2] GeV oraz TeV to odpowiednio gigaelektronowolty i teraelektronowolty. Dla porównania, światło widzialne ma energię zaledwie kilku elektronowoltów.

Więcej informacji

CTAO ERIC (znane także jako CTAO Central Organisation) zarządza budową i działaniem CTAO. W jego skład wchodzą zatem grupy i osoby zajmujące się zarządzaniem i administrowaniem rozwojem obserwatorium i całego projektu, badaniami naukowymi, obliczeniami i działaniami inżynierii systemów. Struktura organizacyjna wysokiego szczebla jest podzielona na pięć głównych grup: Biuro Dyrektora, Budowa na Miejscu, Biuro Projektu, Biuro Nauki Projektu oraz Biuro Administracji. Centralna Organizacja  jest odpowiedzialna za zarządzanie czterema lokalizacjami CTAO: Siedzibą Główną w Narodowym Instytucie Astrofizyki (INAF) w Bolonii we Włoszech, Centrum Zarządzania Danymi Naukowymi w Deutsches Elektronen-Synchrotron DESY w Zeuthen w Niemczech oraz dwoma sieciami teleskopów, CTAO-North w Instituto de Astrofísica de Canarias’ (IAC) Roque de los Muchachos Observatory na La Palma w Hiszpanii oraz CTAO-South w Obserwatorium Paranal na pustyni Atakama w Chile, należącym do ESO.

Grupa ta blisko współpracuje z partnerami z całego świata, w celu rozwoju obserwatorium. Do głównych partnerów należą organizacje, które opracowują niezbędny sprzęt i oprogramowanie, a także Konsorcjum CTAO, czyli międzynarodowa grupa badaczy, którzy zajmują się naukowym wykorzystaniem obserwatorium.

Członkami CTAO ERIC są: Austria, Chorwacja, Czechy, Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO), Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Słowenia, Szwajcaria, Włochy. Dodatkowe kraje — Australia, Brazylia, Japonia, RPA oraz Stany Zjednoczone — są zaangażowane w proces przystępowania do CTAO ERIC jako Partnerzy Strategiczni albo Strony Trzecie. 

Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) umożliwia naukowcom z całego świata na odkrywanie tajemnic Wszechświata z korzyścią dla nas wszystkich. Projektujemy, budujemy i zarządzamy światowej klasy obserwatoriami naziemnymi – których astronomowie używają do odpowiadania na ciekawe pytania i szerzenia fascynacji astronomią – a także promujemy międzynarodową współpracę w astronomii. Ustanowione w 1962 roku jako organizacja międzynarodowa, ESO jest wspierane przez 16 krajów członkowskich (Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy), a także Chile jako kraj gospodarz, oraz Australię jako strategicznego partnera. Siedziba ESO, a także jego centrum popularyzacji nauki i planetarium (ESO Supernova) znajdują się w pobliżu Monachium w Niemczech, natomiast chilijska pustynia Atakama – niesamowite miejsce z wyjątkowymi warunkami do obserwacji nieba – jest domem dla naszych teleskopów. ESO zarządza trzema lokalizacjami obserwacyjnymi w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope – Bardzo Duży Teleskop) oraz dwa teleskopy do przeglądów nieba. VISTA pracuje w podczerwieni, VLT Survey Telescope w zakresie widzialnym. W Paranal ESO zarządza także południowym obserwatorium CTA (Cherenkov Telescope Array South) – największym na świecie i najbardziej czułym obserwatorium promieniowania gamma. Wspólnie z międzynarodowymi partnerami ESO zarządza także radioteleskopami APEX i ALMA, które są instrumentami do obserwacji nieba w zakresach milimetrowym i submilimetrowym. Na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, budujemy „największe oko świata na niebo”, czyli Ekstremalnie Wielki Teleskop (Extremely Large Telescope, ELT). Nasza działalność w Chile jest zarządzana z biur ESO w Santiago, gdzie współpracujemy też z chilijskimi partnerami.

Linki

• Witryna internetowa CTAO
• CTAO na Blogu ESO: Eksplorowanie Wszechświata w najwyższych energiach
• Przeczytaj więcej na temat CTAO na stronie internetowej ESO
• Obserwatorium Paranal będzie gospodarzem największego teleskopu promieniowania gamma na świecie

Kontakt

Bárbara Ferreira
ESO Media Manager
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
Tel. kom.: +49 151 241 664 00
E-mail: press@eso.org

Francisco Rodríguez
ESO Head of Communication Chile
Santiago, Chile
Tel.: +56 2 2463 3151
E-mail: francisco.rodriguez@eso.org

Alba Fernández-Barral
CTAO Chief Communications Officer
Tel.: +39-051-6357-270
E-mail: alba.fernandezbarral@cta-observatory.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych