Komunikat prasowy

Przerażające piękno Meduzy

20 maja 2015

Astronomowie użyli należącego do ESO teleskopu VLT w Chile do wykonania najbardziej szczegółowego jak dotąd zdjęcia Mgławicy Meduza. Gdy gwiazda w jej wnętrzu dokonała „przejścia na emeryturę”, odrzuciła swoje zewnętrzne warstwy w przestrzeń kosmiczną tworząc kolorowy obłok. Obraz jest zapowiedzią ostatecznych losów Słońca, które także stanie się obiektem tego typu.

Ta piękna mgławica planetarna otrzymała nazwę od strasznego stworzenia z mitologii greckiej – gorgony Meduzy. Znana jest także jako Sharpless 2-274 i znajduje się w konstelacji Bliźniąt. Mgławica Meduza rozciąga się na około cztery lata świetlne, a dystans do niej to około 1500 lat świetlnych. Pomimo swojego rozmiaru jest niesamowicie słaba i trudna do zaobserwowania.

Meduza była ohydnym potworem z wężami w miejscu włosów. Węże są reprezentowane w mgławicy przez serpentyny włókien świecącego gazu. Czerwone świecenie od wodoru oraz słabsza zielona emisja od tlenu rozciąga się daleko poza pole zdjęcia, tworząc kształt Księżyca na niebie. Wyrzucanie masy z gwiazd w tym stadium ich ewolucji często jest przerywane, co może skutkować fascynującymi strukturami w mgławicach planetarnych.

Przez dziesiątki tysięcy lat gwiezdne jądra mgławic planetarnych są otoczone przez spektakularnie kolorowe obłoki gazu [1]. W ciągu kolejnych kilku tysięcy lat gaz powoli rozprasza się w otoczeniu. Jest to ostatnia faza transformacji gwiazdy takiej jak Słońce przez zakończeniem jej aktywnego życia jako biały karzeł. Stadium mgławicy planetarnej w życiu gwiazdy jest niewielkim ułamkiem jej całkowitego czasu istnienia – można ten czas porównać do dmuchania bańki mydlanej przez dziecko i obserwowania jej odpłynięcia po krótkiej chwili, w porównaniu do całego okresu życia człowieka.

Ostre promieniowanie ultrafioletowe od bardzo gorącej gwiazdy w centrum mgławicy powoduje, że atomy w poruszającym się na zewnątrz gazie tracą swoje elektrony, tworząc gaz zjonizowany. Charakterystyczne barwy tego świecącego gazu są używane do identyfikowania obiektów. W szczególności, występowanie koloru zielonego od podwójnie zjonizowanego tlenu ([OIII]) służy jako narzędzie do wyszukiwania mgławic planetarnych. Stosując odpowiednie filtry astronomowie mogą wyizolować promieniowanie od świecącego gazu i sprawić, że słaba mgławica wydaje się jaśniejsza na tle ciemniejszego tła.

Gdy zielona [OIII] emisja z mgławicy została po raz pierwszy zaobserwowana, astronomowie myśleli, że odkryli nowy pierwiastek, który nazwali nebulium. Później zrozumiano, że jest to po prostu rzadka długość promieniowania [2] od zjonizowanej formy znanego pierwiastka tlenu.

Mgławica jest oznaczana także jako Abell 21 (albo bardziej formalnie PN A66 21), co ma związanej z amerykańskim astronomem Georgem O. Abellem, który odkrył obiekt w 1955 roku. Przez pewien czas naukowcy debatowali czy obłok może być pozostałością po supernowej. Jednak w latach siedemdziesiątych badacze byli w stanie zmierzyć ruch i inne własności materii w obłoku i jednoznacznie zidentyfikować go jako mgławicę planetarną [3].

W zdjęciu wykorzystano dane ze spektrografu FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph (FORS), który jest instrumentem zainstalowanym na VLT. Fotografię wykonano w ramach programu Kosmicznych Klejnotów ESO (ESO Cosmic Gems) [4].

Uwagi

[1] Wbrew intuicji, gwiazdowym jądrem Mgławicy Meduza wcale nie jest jasna gwiazda w centrum zdjęcia – jest to bowiem gwiazda o oznaczeniu TYC 776-1339-1, położona przed mgławicą. Centralną gwiazdą Meduzy jest słabsza, bardziej niebieska gwiazda położona nieco obok kształtu półksiężyca po prawej stronie zdjęcia.

[2] Ten rodzaj promieniowania jest rzadki, ponieważ powstaje w wyniku mechanizmu wzbronionego – przejść, które są wzbronione w kwantowych regułach wyboru, ale mimo tego zachodzą z niskim prawdopodobieństwem. Oznaczenie [O III] wskazuje, że promieniowanie jest emisją wzbronioną (nawiasy kwadratowe) od podwójnie zjonizowanego (III w nazwie) tlenu (O).

[3] Prędkość ekspansji obłoku oszacowano na około 50 kilometrów na sekundę – znacznie mniej niż można się spodziewać w przypadku pozostałości po supernowej.

[4] Kosmiczne Klejnoty ESO to program będący inicjatywą popularnonaukową, w ramach której za pomocą teleskopów ESO powstają zdjęcia interesujących, intrygujących lub wizualnie trakcyjnych obiektów, do celów edukacyjnych i popularyzacji nauki. Program korzysta z czasu teleskopów, który nie jest użytkowany do obserwacji naukowych. Wszystkie zebrane dane mogą być jednak też użyteczne naukowo i są dostępne dla astronomów poprzez archiwum naukowe ESO.

Więcej informacji

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Wspiera je 16 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop E-ELT (European Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Kontakt

Richard Hook
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6655
Tel. kom.: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych

Jest to tłumaczenie Komunikatu prasowego ESO eso1520

O komunikacie

Komunikat nr:eso1520pl
Nazwa:Medusa Nebula, Sh 2-274
Typ:Milky Way : Nebula : Type : Planetary
Facility:Very Large Telescope
Instrumenty:FORS2

Zdjęcia

Mgławica Meduza sfotografowana przez teleskop VLT
Mgławica Meduza sfotografowana przez teleskop VLT
The Medusa Nebula in the constellation of Gemini
The Medusa Nebula in the constellation of Gemini
Po angielsku
Wide-field view of the sky around the Medusa Nebula
Wide-field view of the sky around the Medusa Nebula
Po angielsku

Filmy

Zooming in on the Medusa
Zooming in on the Medusa
Po angielsku
Close-up pan video showing the Medusa Nebula
Close-up pan video showing the Medusa Nebula
Po angielsku