Persbericht

Een zwerm oude sterren

8 december 2010

Om ons melkwegstelsel draaien ongeveer 150 rijke verzamelingen van oude sterren, die bekendstaan als bolvormige sterrenhopen. Deze scherpe nieuwe opname van Messier 107, vastgelegd door de Wide Field Imager van de 2,2-meter telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla (Chili) toont de verfijnde structuur van een van die bolhopen. Het onderzoek van deze zwermen van sterren heeft veel kennis opgeleverd over de geschiedenis van ons melkwegstelsel en de evolutie van sterren.

De bolvormige sterrenhoop Meesier 107, ook bekend als NGC 6171, is een compacte en oude familie van sterren op een afstand van 21.000 lichtjaar. Het is een bruisende metropool: in bolhopen als deze zijn duizenden sterren samengepakt binnen een gebied dat maar twintig keer zo groot is als de afstand tussen onze zon en haar meest nabije buurster, Alfa Centauri. Veel van deze sterren zijn al tot rode reuzen geëvolueerd – een van de laatste stadia in het leven van een ster – en hebben op deze foto een geelachtige tint.

Bolvormige sterrenhopen behoren tot de oudste objecten in het heelal. En aangezien de sterren binnen een bolhoop doorgaans meer dan 10 miljard jaar geleden uit één en dezelfde interstellaire gaswolk zijn ontstaan, moeten het allemaal lichte sterren zijn. Lichte sterren verbruiken hun waterstofvoorraad immers veel langzamer dan stellaire reuzen. Bolvormige sterrenhopen zijn ontstaan in de prille begintijd van de sterrenstelsels waar zij toe behoren. Daardoor levert het onderzoek van deze objecten veel inzichten op over hoe sterrenstelsels, en de sterren waaruit deze zijn opgebouwd, evolueren.

Messier 107 is intensief waargenomen. De bolhoop is een van de 160 stervelden die geselecteerd waren voor de Pre-FLAMES Survey – een voorbereidende hemelverkenning die tussen 1999 en 2002 is uitgevoerd met de 2,2-meter telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla in Chili. Deze survey was bedoeld om geschikte sterren op te sporen voor vervolgonderzoek met het spectroscopische instrument FLAMES [1] van de Very Large Telescope. Met FLAMES kunnen tot wel 130 objecten tegelijk worden waargenomen, waardoor dit instrument heel geschikt is voor spectroscopisch onderzoek van dichtbevolkte stervelden, zoals bolvormige sterrenhopen.

M107 is niet zichtbaar met het blote oog, maar is, met een schijnbare helderheid van magnitude 8, vanaf een donkere plek gemakkelijk waarneembaar met een verrekijker of kleine telescoop. De bolhoop heeft een schijnbare middellijn van 13 boogminuten, wat op zijn afstand ongeveer overeenkomt met tachtig lichtjaar. Hij bevindt zich in het sterrenbeeld Slangendrager, ten noorden van de scharen van de Schorpioen. Ruwweg de helft van alle bekende bolvormige sterrenhopen van ons melkwegstelsel bevindt zich in de sterrenbeelden Boogschutter, Schorpioen en Slangendrager, min of meer in de richting van het galactisch centrum. Dat komt doordat alle bolhopen in langgerekte banen om dit centrale gebied draaien, waardoor de kans relatief groot is dat zij in de omgeving ervan te vinden zijn.

Messier 107 werd in april 1782 ontdekt door Pierre Méchain en toegevoegd aan een aanvullende lijst van zeven objecten die oorspronkelijk geen deel uitmaakten van de Messier-catalogus, waarvan de laatste versie een jaar eerder was verschenen. Op 12 mei 1793 werd de bolhoop onafhankelijk herontdekt door William Herschel, die als eerste afzonderlijke sterren ervan waarnam. Het zou overigens nog tot 1947 duren voordat deze sterrenhoop als M107 een plaatsje kreeg in de Messier-catalogus en daarmee de meest recente sterrenhoop op deze beroemde lijst werd.

Deze foto is samengesteld uit opnamen die door blauw-, groen- en nabij-infraroodfilters is gemaakt met de Wide Field Camera (WFI) van de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop van de sterrenwacht op La Silla.

Noten

[1] Fibre Large Array Multi-Element Spectrograph http://www.eso.org/sci/facilities/paranal/instruments/flames/

Meer informatie

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staat ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. Daarnaast is ESO momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Contact

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media