Persberichten 2009

16 december 2009: Astronomen hebben een tweede superaarde [1] ontdekt waarvan ze de massa en grootte hebben kunnen bepalen. Die geven belangrijke aanwijzingen over de structuur van deze exoplaneet. Het is ook de eerste superaarde waar een atmosfeer is gevonden. De exoplaneet, die draait rond een kleine ster op slechts 40 lichtjaar afstand, is heel belangrijk in de zoektocht naar bewoonbare werelden. De planeet, GJ1214b, heeft een massa van zes keer die van de aarde en bestaat waarschijnlijk voor een groot deel uit ijs. Het oppervlak lijkt kokend heet en de planeet is omgeven door een dikke atmosfeer die de planeet onbewoonbaar maakt voor leven zoals we dat op aarde kennen.

11 december 2009: ESO’s nieuwe VISTA telescoop (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy) heeft zijn eerste foto’s gepubliceerd. Vista is een surveytelescoop in het nabij-infrarode golflengtegebied en is de grootste telescoop ter wereld die de hemel in kaart gaat brengen. Zijn enorme spiegel, groot beeldveld en de supergevoelige detectoren zullen een geheel nieuw zicht op de zuidelijke hemel onthullen. Spectaculaire nieuwe beelden van de Vlamnevel (Flame Nebula), het centrum van de Melkweg en het sterrenstelselcluster Fornax bewijzen de kracht van deze telescoop.

7 december 2009: Een uitgebreide studie met ESO’s Very Large Telescope heeft het mysterie rond de helderheidsvariaties van zonachtige sterren vergroot. Ongeveer een derde van alle zonachtige sterren vertoont tijdens zijn laatste levensfase een tot nu toe onverklaarbare variatie in helderheid. Astronomen hebben de afgelopen decennia hiervoor verschillende verklaringen gegeven, maar de recente waarnemingen spreken deze allemaal tegen. De zoektocht naar een logische verklaring gaat verder.

3 december 2009: De jonge sterrenhoop Trumpler 14 is zeer gedetailleerd gefotografeerd met behulp van het MAD-instrument op ESO’s Very Large Telescope in Chili. Nooit eerder is zo’n groot gebied aan de hemel gefotografeerd met behulp van adaptieve optiek [1], een techniek waarmee atmosferische verstoringen kunnen worden gecorrigeerd. Voor de foto is gebruik gemaakt van de ‘Multi-conjugate Adaptive optics Demonstrator’ (MAD) op de VLT. De foto toont schitterende details van een grote sterrenfamilie.

30 november 2009: Wat was er eerder, de allesverslindende superzware zwarte gaten die materie opslokken of de enorme sterrenstelsels waarin ze zich bevinden? Uit recente waarnemingen van een ‘dakloos’ zwart gat is een geheel nieuw scenario naar voren gekomen: zwarte gaten ‘bouwen’ wellicht hun eigen sterrenstelsel. Dit zou kunnen verklaren waarom de massa van zwarte gaten groter is in sterrenstelsels die meer sterren bevatten.

25 november 2009: Een team astronomen heeft een verbazingwekkend gedetailleerd beeld onthuld van een ongebruikelijke mix van sterren achter de dikke stofwolken van de centrale verdikking van de Melkweg ( de talloze sterren rondom de kern) in een sterrengroep die bekend staat als Terzan 5. Deze merkwaardige ‘cocktail’ van sterren suggereert dat Terzan 5 een van de oorspronkelijke bouwstenen van de centrale verdikking is, waarschijnlijk het restant van een dwergsterrenstelsel dat fuseerde met de nog jonge Melkweg.

20 november 2009: Een nieuwe techniek, waarbij gebruik wordt gemaakt van nabij-infrarood opnamen van ESO’s 3,58-meter New Technology Telescoop (NTT), stelt astronomen in staat om door de ondoorzichtige stofbanen te kijken van het reusachtige kannibaalsterrenstelsel Centaurus A, waarbij zijn ‘laatste maaltijd’ - een kleiner spiraalstelsel - in ongekend detail wordt onthuld. Deze verbazingwekkende foto toont ook duizenden sterclusters die, uitgestrooid als schitterende juwelen, heftig bewegen binnen Centaurus A.

17 november 2009: Met behulp van ESO’s Very Large Telescope en zijn mogelijkheid om beelden te verkrijgen die zo scherp zijn dat het net lijkt alsof ze gemaakt zijn in de ruimte, hebben astronomen de eerste ‘time-lapse’-film gemaakt van een nogal ongebruikelijk uitgestoten mantel van een ‘vampierster’, die in november 2000 explodeerde na materie van zijn begeleidende ster te hebben opgeschrokt. Dit stelde astronomen in staat om de afstand en intrinsieke helderheid van het object te bepalen. Het blijkt dat dit dubbelstersysteem een hoofdkandidaat is om een van de langgezochte voorouders te zijn van een exploderende ster die bekend staat als type Ia supernova, van belang voor studies naar donkere energie.

11 november 2009: Een baanbrekende telling van vijfhonderd sterren, waaronder zeventig waarvan bekend is dat ze planeten bij zich hebben, heeft met succes het al lang bestaande ‘lithium mysterie’, waargenomen in de zon, gekoppeld aan de aanwezigheid van planeetsystemen. Met behulp van ESO’s succesvolle HARPS-spectrograaf hebben astronomen ontdekt dat zonachtige sterren die planeten bij zich hebben hun lithium veel efficiënter hebben afgebroken dan sterren zonder planeten. Deze ontdekking werpt niet alleen licht op het gebrek aan lithium in onze ster, maar geeft astronomen ook een heel efficiënte manier om te zoeken naar sterren met planeetsystemen.

3 november 2009: Astronomen hebben een gigantische verzameling sterrenstelsels ontdekt op een afstand van zeven miljard lichtjaar van de aarde. Deze ontdekking, mogelijk gemaakt door twee van ‘s werelds grootste telescopen te verbinden, is de eerste observatie van zo’n opvallende structuur van sterrenstelsels in het verre heelal en geeft meer inzicht in het kosmische web en hoe dit is gevormd.

29 oktober 2009: Een combinatie van foto’s, genomen met drie bijzondere telescopen, ESO’s Very Large Telescope op Cerro Paranal, de MPG/ESO 2,2-meter telescoop op ESO’s La Silla observatorium en de NASA/ESA Hubble Space Telescope, laat het prachtige ‘Jewel Box’ stercluster (‘Juwelendoosje’) in een geheel nieuw licht zien.

19 oktober 2009: Met het HARPS-instrument op ESO’s 3,6-meter telescoop zijn 32 nieuwe exoplaneten gevonden. Dat is vandaag bekendgemaakt op de ESO/CAUP exoplanetenconferentie in Porto door het team dat de spectrograaf heeft gebouwd. Met de ontdekking heeft de High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher (HARPS) zijn positie als belangrijkste exoplanetenjager verstevigd. Het aantal bekende lage-massa-exoplaneten is in één klap met 30% gestegen. De afgelopen vijf jaar heeft HARPS meer dan 75 van de in totaal 400 exoplaneten gespot die nu bekend zijn.

14 oktober 2009: Vandaag publiceert ESO een nieuwe foto van een van onze buren in het heelal, Barnards sterrenstelsel, ook bekend als NGC 6822. Het sterrenstelsel bevat rijke stervorminggebieden en bijzondere nevels zoals de duidelijk zichtbare bel in de linkerbovenhoek van deze opmerkelijke foto. Sterrenkundige classificeren NGC 6822 als een onregelmatig dwergstelsel door zijn vreemde vorm en relatief geringe afmeting. De vreemde vormen van deze kosmische buitenbeentjes helpen onderzoekers te begrijpen hoe sterrenstelsel op elkaar inwerken, zich ontwikkelen en soms ‘elkaar opeten’.

5 oktober 2009: Vandaag gaat het GalileoMobile Project van start, een expeditie van twee maanden die sterrenkunde naar jongeren in Chili, Bolivia en Peru gaat brengen. Een groep astronomen en onderwijzers zal met de GalileoMobile door het Andesgebergte reizen en sterrenkundeactiviteiten organiseren, zoals workshops en sterrenkijkavonden. Een professionele filmploeg reist mee en maakt een documentaire over de sensatie van wetenschappelijke ontdekkingen, cultuur en reizen.

28 september 2009: De derde foto van ESO’s GigaGalaxy Zoom project is online gezet, waarmee deze verbazingwekkende duik in onze Melkweg op een bijzondere manier wordt afgesloten. Deze nieuwste foto is een vervolg op twee eerder vrijgegeven beelden van de sterrenhemel zoals die wordt gezien met het blote oog en door een amateurtelescoop. Deze derde foto laat opnieuw een adembenemend beeld zien van een astronomisch object, ditmaal een 370 miljoen pixels tellend beeld van de Lagunenevel, met een kwaliteit die professionele astronomen nodig hebben bij hun zoektocht naar het begrip van ons heelal.

23 september 2009: De eerste schotel van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) is naar de 5000 meter hoge Chajnantor-hoogvlakte gebracht in het Chileense Andes-gebergte. Het 100 ton zware gevaarte is met een speciaal gebouwd tranportvoertuig, genaamd Otto, vervoerd naar de Array Operations Site, waar door de extreem droge lucht ideale condities bestaan voor sterrenkundige waarnemingen.

21 september 2009: ESO heeft de tweede van drie fotomozaïeken van de Melkweg online gezet. Het is een 340 miljoen pixels tellende opname van het centrale deel van ons melkwegstelsel, gemaakt met een amateurtelescoop vanaf ESO’s Paranal Sterrenwacht.

16 september 2009: Uitgebreide metingen van de HARPS-spectograaf hebben met zekerheid vastgesteld dat  exoplaneet  CoRoT-7b een massa heeft van vijf aardmassa’s.  Gecombineerd met CoRoT-7b’s straal, die minder is dan twee maal die van de aarde, valt hieruit af te leiden dat de exoplaneet ongeveer dezelfde dichtheid heeft als onze aarde, wat duidt op een solide, rotsachtige wereld. De uitgebreide metingen onthullen ook de aanwezigheid van nog een ‘super-aarde’ bij de ster CoRoT-7.

14 september 2009: ESO heeft de eerste foto gepubliceerd van het GigaGalaxy Zoom project. Het is een panoramafoto, 800-miljoen pixels groot, van de sterrenhemel zoals die te zien is vanaf de ESO-telescopen in Chili. Het project maakt het mogelijk om het heelal te ontdekken en te ervaren hoe het heelal er met het blote oog uitziet, bekeken vanaf de donkerste en beste waarneemlocatie ter wereld.

2 september 2009: ESO heeft een opname vrijgegeven van een nabijgelegen sterrenstelsel, waarvan veel astronomen denken dat het erg lijkt op de Melkweg. Hoewel we het sterrenstelsel vanaf de zijkant zien, doen waarnemingen van NGC 4945 vermoeden dat het een spiraalsterrenstelsel is net als de Melkweg, met gedraaide en verlichte armen en een rechthoekig centraal deel. Het centrum van NGC 4945 is echter helderder dan dat van de Melkweg en er bevindt zich waarschijnlijk een superzwaar zwart gat, dat materie verslindt en energie de ruimte in blaast.

26 augustus 2009: ESO’s nieuwe opname van de Trifidnevel in volle glorie bewijst waarom deze nevel favoriet is bij zowel amateur- als professionele astronomen. Dit enorme stervormingsgebied, genoemd naar de donkere stofbanden die het gloeiende hart van de nevel in drieën delen, is een zeldzame combinatie van drie soorten nevels, die de kracht van pas gevormde sterren onthullen en meer stervorming aankondigen.

19 augustus 2009: ESO heeft opnamen vrijgegeven van het centrum van een kosmische wolk annex sterrenhoop, RCW 38 genaamd, waarin het wemelt van sterren en planetaire systemen in wording. Jonge sterren bestoken er met krachtige wind en vlammend licht beginnende sterren en planeten, hierbij geholpen door zware sterren die exploderen als supernovae. In sommige gevallen vernietigt deze aanval de materie die uiteindelijk nieuwe zonnestelsels zou kunnen vormen. Wetenschappers denken dat ons zonnestelsel in zo’n omgeving is ontstaan.

5 augustus 2009: ESO heeft een prachtige opname vrijgegeven van een sterrencluster in het sterrenbeeld Carina (de Kiel). Deze opvallende foto toont een bonte verzameling sterren die verschillen in kleur en helderheid, sommige tegen een achtergrond van stof- en gaswolken. Een opvallende ster in het midden, HD 87643, is uitgebreid bestudeerd met verschillende ESO telescopen, onder meer de Very Large Telescope Interferometer (VLTI). De ster is omhuld door een uitgestrekte nevel en blijkt een begeleider te hebben. Interactie in dit dubbelstersysteem is waarschijnlijk de voedingsbron van de opvallende nevel die de ster omhult.

29 juli 2009: Twee teams van sterrenkundigen hebben, met behulp van de Europese Very Large Telescope (VLT), de tot nu toe scherpste opnamen van reuzenster Betelgeuze gemaakt. Hierop is te zien dat de ster een gaspluim heeft die bijna net zo groot is als ons zonnestelsel. Ook heeft Betelgeuze een gigantische gasbel aan het oppervlak. Deze ontdekkingen leveren belangrijke aanwijzingen die helpen verklaren hoe zulke superreuzen met enorme snelheid materie uitstoten.

16 juli 2009: ESO heeft een prachtige opname vrijgegeven van het gebied rondom de Adelaarsnevel, een kraamkamer van sterren waar baby sterrenclusters enorme kolommen van stof en gas creëren.

7 juli 2009: Deze ESO opname onthult een schitterend portret van de Omeganevel, een kraamkamer van sterren waar babysterren een gigantisch aquarel vormen van kleurrijk stof en gas.

1 juli 2009: Astronomen hebben een unieke kaart gemaakt van de binnenste regionen van de Melkweg, die bezaaid zijn met duizenden verdichtingen van koud kosmisch stof – de geboorteplaatsen van nieuwe sterren. Deze meest gedetailleerde kaart ooit gemaakt van de verdeling van koud stof in het Melkwegstelsel is gemaakt met behulp van waarnemingen met de APEX-telescoop in Chili. De kaart is zeer waardevol voor waarnemingen met de toekomstige ALMA telescoop en de onlangs gelanceerde ESA Herschel ruimtetelescoop.

25 juni 2009: Thanks to a unique "ballistic study" that combines data from ESO's Very Large Telescope and NASA's Chandra X-ray Observatory, astronomers have now solved a long-standing mystery of the Milky Way’s particle accelerators. They show in a paper published today on Science Express that cosmic rays from our galaxy are very efficiently accelerated in the remnants of exploded stars.

18 juni 2009: The next generation of instruments for ground-based telescopes took a leap forward with the development of a new ultra-fast camera that can take 1500 finely exposed images per second even when observing extremely faint objects. The first 240x240 pixel images with the world's fastest high precision faint light camera were obtained through a collaborative effort between ESO and three French laboratories from the French Centre National de la Recherche Scientifique/Institut National des Sciences de l'Univers (CNRS/INSU). Cameras such as this are key components of the next generation of adaptive optics instruments of Europe's ground-based astronomy flagship facility, the ESO Very Large Telescope (VLT).

4 juni 2009: Using ESO’s Very Large Telescope, astronomers have obtained one of the sharpest views ever of the Arches Cluster — an extraordinary dense cluster of young stars near the supermassive black hole at the heart of the Milky Way. Despite the extreme conditions astronomers were surprised to find the same proportions of low- and high-mass young stars in the cluster as are found in more tranquil locations in our Milky Way.

25 mei 2009: ESO’s Very Large Telescope — Europe’s flagship facility for ground-based astronomy — has been equipped with the first of its second generation instruments: X-shooter. It can record the entire spectrum of a celestial object in one shot — from the ultraviolet to the near-infrared — with high sensitivity. This unique new instrument will be particularly useful for the study of distant exploding objects called gamma-ray bursts.

20 mei 2009: Using ESO's Very Large Telescope, astronomers have succeeded in measuring the size of giant galaxy Messier 87 and were surprised to find that its outer parts have been stripped away by still unknown effects. The galaxy also appears to be on a collision course with another giant galaxy in this very dynamic cluster.

6 mei 2009: Scientists and engineers working on the world's largest ground-based astronomical project, the Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), have achieved another milestone — the successful linking of two ALMA astronomical antennas, synchronised with a precision of one millionth of a millionth of a second — to observe the planet Mars. ALMA is under construction by an international partnership in the Chilean Andes.

28 april 2009: ESO's Very Large Telescope has shown that a faint gamma-ray burst detected last Thursday is the signature of the explosion of the earliest, most distant known object in the Universe (a redshift of 8.2). The explosion apparently took place more than 13 billion years ago, only about 600 million years after the Big Bang.

22 april 2009: A new study published in Nature this week reveals that asteroid surfaces age and redden much faster than previously thought — in less than a million years, the blink of an eye for an asteroid. This study has finally confirmed that the solar wind is the most likely cause of very rapid space weathering in asteroids. This fundamental result will help astronomers relate the appearance of an asteroid to its actual history and identify any after effects of a catastrophic impact with another asteroid.

21 april 2009: Well-known exoplanet researcher Michel Mayor today announced the discovery of the lightest exoplanet found so far. The planet, “e”, in the famous system Gliese 581, is only about twice the mass of our Earth. The team also refined the orbit of the planet Gliese 581 d, first discovered in 2007, placing it well within the habitable zone, where liquid water oceans could exist. These amazing discoveries are the outcome of more than four years of observations using the most successful low-mass-exoplanet hunter in the world, the HARPS spectrograph attached to the 3.6-metre ESO telescope at La Silla, Chile.

4 april 2009: To celebrate the 100 Hours of Astronomy, ESO is sharing two stunning images of unusual galaxies, both belonging to the Sculptor group of galaxies. The images, obtained at two of ESO’s observatories at La Silla and Paranal in Chile, illustrate the beauty of astronomy.

30 maart 2009: A live 24-hour free public video webcast, “Around the World in 80 Telescopes”, will take place from 3 April 09:00 UT/GMT to 4 April 09:00 UT/GMT, chasing day and night around the globe to let viewers “visit” some of the most advanced astronomical telescopes on and off the planet. The webcast, organised by ESO for the International Year of Astronomy 2009 (IYA2009), is the first time that so many large observatories have been linked together for a public event.

24 maart 2009: ESO’s La Silla Observatory, which is celebrating its 40th anniversary, became the largest astronomical observatory of its time. It led Europe to the frontline of astronomical research, and is still one of the most scientifically productive in ground-based astronomy.

16 maart 2009: The ESO Very Large Telescope has taken the best image ever of a strange and chaotic duo of interwoven galaxies. The images also contain some surprises — interlopers both far and near.

10 maart 2009: Astronomers have obtained exceptional 3D views of distant galaxies, seen when the Universe was half its current age, by combining the twin strengths of the NASA/ESA Hubble Space Telescope’s acute eye, and the capacity of ESO’s Very Large Telescope to probe the motions of gas in tiny objects. By looking at this unique “history book” of our Universe, at an epoch when the Sun and the Earth did not yet exist, scientists hope to solve the puzzle of how galaxies formed in the remote past.

9 maart 2009: As part of a wide range of education and public outreach activities for the International Year of Astronomy 2009 (IYA2009), ESO, together with the Association of French Language Planetariums (APLF), has produced a 30-minute planetarium show, In Search of our Cosmic Origins. It is centred on the global ground-based astronomical Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) project and represents a unique chance for planetariums to be associated with the IYA2009.

2 maart 2009: Using ESO's Very Large Telescope, astronomers have gained valuable new insights about the atmosphere of the dwarf planet Pluto. The scientists found unexpectedly large amounts of methane in the atmosphere, and also discovered that the atmosphere is hotter than the surface by about 40 degrees, although it still only reaches a frigid minus 180 degrees Celsius. These properties of Pluto's atmosphere may be due to the presence of pure methane patches or of a methane-rich layer covering the dwarf planet's surface.

25 februari 2009: A deep new image of the magnificent Helix planetary nebula has been obtained using the Wide Field Imager at ESO's La Silla Observatory. The image shows a rich background of distant galaxies, usually not seen in other images of this object.

18 februari 2009: A team of French astronomers has captured one of the sharpest colour images ever made. They observed the star T Leporis, which appears, on the sky, as small as a two-storey house on the Moon [1]. The image was taken with ESO's Very Large Telescope Interferometer (VLTI), emulating a virtual telescope about 100 metres across and reveals a spherical molecular shell around an aged star.

12 februari 2009: The latest ESO image reveals amazing detail in the intricate structures of one of the largest and brightest nebulae in the sky, the Carina Nebula (NGC 3372), where strong winds and powerful radiation from an armada of massive stars are creating havoc in the large cloud of dust and gas from which the stars were born.

4 februari 2009: A team of French and Italian astronomers have devised a new method for measuring the size and shape of asteroids that are too small or too far away for traditional techniques, increasing the number of asteroids that can be measured by a factor of several hundred. This method takes advantage of the unique capabilities of ESO's Very Large Telescope Interferometer (VLTI).

28 januari 2009: Astronomers have a new insight into the active galaxy Centaurus A (NGC 5128), as the jets and lobes emanating from the central black hole have been imaged at submillimetre wavelengths for the first time. The new data, from the Atacama Pathfinder Experiment (APEX) telescope in Chile, which is operated by ESO, have been combined with visible and X-ray wavelengths to produce this striking new image.

19 januari 2009: Thanks to the Very Large Telescope's acute and powerful near-infrared eye, astronomers have uncovered a host of new young, massive and dusty stellar nurseries in nearby galaxy NGC 253. The centre of this galaxy appears to harbour a twin of our own Milky Way's supermassive black hole.

5 januari 2009: As is now the tradition, the European Southern Observatory looks back at the exciting moments of last year. 2008 was in several aspects an exceptionally good year. Over the year, ESO's telescopes provided data for more than 700 scientific publications in refereed journals, making ESO the most productive ground-based observatory in the world.